Programma 5: Economie en Mienskip

Inleiding

Terug naar navigatie - Inleiding

Schoon, gezond & gelukkig Fryslân
Schoon, gezond en gelukkig. De Friese definitie van brede welvaart. Ondanks lage scores op economische indicatoren scoort Fryslân hoog op tal van welzijnsindicatoren. Het financieel minder hebben, maar toch gelukkiger zijn (de Friese paradox). We zijn het beste bewijs dat de balans tussen economie, maatschappij en biosfeer mensen gelukkiger maakt. Zo werkt de brede welvaart. De bijzondere voorsprong willen we versterken, zodat Friezen de gelukkigste bewoners van Europa blijven. Dat doen we aan de hand van drie missies die we met ondernemers, onderwijs en overheden uitgewerkt hebben binnen de Economische Samenwerkingsagenda. Maatschappelijke opgaven worden verbonden met economische kansen voor Fryslân; de Sustainable Development Goals (SDG) dienen daarbij als kompas. Deze brede welvaart vormt de kapstok voor het programma Economie en Mienskip met de focus op het beste voor Fryslân, nu en in de toekomst. Het gaat over leven in Fryslân; over leefbaarheid, gastvrijheid, wat Fryslân uniek maakt en hoe we met elkaar zorgen dat alle kansen in de regio Fryslân benut worden. Zowel voor bedrijven en inwoners als voor bezoekers.

Verdienvermogen is en blijft een belangrijke indicator binnen brede welvaart. Daarom blijven we samenwerken met ons MKB. Daarbij hebben we speciaal aandacht voor een aantal speerpuntsectoren waarin we een sterke kennisbasis hebben. Circulair denken en doen is de rode draad bij onze inzet waar ook de doelstellingen op aansluiten.  Deze doelstellingen vanuit onze samenwerkingsagenda sluiten aan bij de ambities van het Rijk. Het komen tot een 50% reductie in het gebruik van primaire grondstoffen in 2030 en het realiseren van 100% gebruik van circulaire grondstoffen in 2050. Het Fries Planbureau voert jaarlijks onafhankelijk een monitor uit en geeft daarmee inzicht en duiding in trends en ontwikkelingen. Deze monitor geeft voeding om het juiste samen te blijven doen op weg naar de ambitie om in 2030 Europese koploper te zijn in de circulaire economie. 

We zien bij de realisatie van de doelstellingen dat de leefbaarheid in onze provincie onder druk staat, door dubbele vergrijzing en ontgroening. We willen toekomstbestendige keuzes maken, die ervoor zorgen dat het goed wonen en werken blijft in de provincie Fryslân. Dit doen we door o.a. in te zetten op bereikbare zorg, behoud van voorzieningen en het ondersteunen van leefbaarheidsinitiatieven van onderop. Ook vanuit het Rijk is er steeds meer aandacht voor de regio. Samen met het Rijk en andere partners kijken we naar mogelijkheden om duurzaam in de leefbaarheid te investeren en zo de brede welvaart in Fryslân te bevorderen.  Op een integrale, samenwerkende manier willen we de provincie leefbaar, ondernemend en vitaal houden. Dit doen we niet alleen door met aandacht voor de keten met samenwerkende partijen en de Mienskip, de voorzieningen en de Friese taal, cultuur en erfgoed toekomstbestendig te maken, zodat zowel bezoekers als inwoners kunnen genieten van al het moois dat Fryslân te bieden heeft. Maar ook door in te zetten op onze economische speerpunten;  Economisch perspectief leidt tot financiële zelfredzaamheid en eigenwaarde en is daarmee een belangrijke factor als het gaat om het geluk van mensen. 

Een sprekend voorbeeld van hoe we op deze manier al samenwerken in Fryslân zijn de Iepen Loftspullen.  Deze worden van onderop georganiseerd met veel vrijwilligers, het verbindt mensen in dorpen, zorgt voor een aantrekkelijk leefklimaat, met aandacht voor de Fryske taal en cultuur, lokale bedrijven zorgen vaak voor sponsoring, het is een motor voor de creatieve industrie en het laat met kleine verhalen ook de grote maatschappelijke opgaven zien. Vanuit deze lokale traditie van zelf samen dingen doen ontstaan vervolgens weer grotere, provincie-brede initiatieven, die de provinciale economie een boost geven en in potentie vele bezoekers naar Fryslân kunnen trekken.  

Ambities

Terug naar navigatie - Ambities

De ambities die we vanuit economie hebben zijn:  
Ambitie 1: Fryslân is en blijft de 'rijkste' brede welvaartsregio van Nederland
Ambitie 2: Fryslân behoort in 2030 tot de top 3 van Europese regio’s in de transitie naar circulaire economie
Ambitie 3: Fryslân verandert van krimp- naar kansregio
Ambitie 4: De samenwerkingskracht van de Friese Mienskip resulteert in een sterk verbonden ecosysteem waarin de zogenoemde drie o's (onderwijs, ondernemers en overheid) optimaal samenwerken. 

Het beleidsveld Gastvrijheidseconomie richt zich op het versterken & beschikbaar maken van al het moois dat Fryslân te bieden heeft, voor haar inwoners (recreatie) en bezoekers (toerisme). In de afgelopen jaren is de focus verschoven van toerisme als doel op zich (met economische waarde en aantal bezoekers als dominant uitgangspunt) naar het inzetten van recreatie en toerisme als middel om brede welvaart te realiseren. Dit is vertaald in de onderstaande (aangescherpte) ambities:

Ambitie 1: Recreatie & toerisme zorgen voor een prettige en gezonde woon- en leefomgeving, voor elke inkomensgroep 
Ambitie 2: De kansen en belangen van recreatie & toerisme worden meegewogen en geborgd bij ruimtelijke ontwikkelingen
Ambitie 3: Samen met een sterk triple helix-netwerk dragen we bij aan een vitale en duurzame gastvrijheidssector, die zorgt voor toekomstbestendige banen in Fryslân. 

Besloten is om voor cultuur, taal en erfgoed vanaf 2025 aparte programma's op te stellen. Het Programma Erfgoed (dat als programma onder de omgevingsvisie valt) betreft de uitwerking voor het onroerende erfgoed; cultureel erfgoed als onderdeel van de fysieke leefomgeving. Het beleidsveld Erfgoed bepaalt in hoge mate de kwaliteit van onze leefomgeving en onze identiteit en draagt zo bij aan brede welvaart, leefbaarheid, recreatie en toerisme en de grote ruimtelijke opgaven die nu voor ons liggen (Nota Ruimte van het Rijk, FPLG, Omgevingsvisie). Of het nu monumenten, dorpsgezichten, archeologie of cultuurlandschappen zijn: samen vertellen zij het Ferhaal fan Fryslân.  

Ambitie

Ambitie 1: We willen het Het Frysk Eigene, datgene wat bepalend en onderscheidend is voor Fryslân, borgen in het Ferhaal fan Fryslân om inwoners en bezoekers van Fryslân er kennis mee te kunnen laten maken (programmalijn 1 - Erfgoed Algemeen)
Ambitie 2: We willen dat cultuurhistorische waarden zijn behouden, ontwikkeld, onderzocht en zichtbaar (programmalijn 1 - Erfgoed Algemeen)
Ambitie 3 : We willen  archeologische waarden onderzoeken, beschermen en een groter publieksbereik (programmalijn 3 -Archeologisch erfgoed)
Ambitie 4: We streven naar het behoud, ontwikkeling, onderzoek en een groter publieksbereik van gebouwde en groene monumenten (programmalijn 2 & 3 - Gebouwd en landschappelijk erfgoed)

Het beleidsveld cultuur heeft als uitgangspunt dat het beleven en maken van kunst en cultuur voor iedereen in Fryslân toegankelijk moet zijn, en dat ons cultuuraanbod ook aantrekkelijk is voor bezoekers. Daarbij horen de volgende ambities:

Ambitie 1: Alle Friezen die dat willen kunnen zelf kunst en cultuur beoefenen, en alle kinderen in Fryslân maken kennis met kunst en cultuur.
Ambitie 2: Het ecosysteem van professionele kunstenorganisaties in Fryslân is divers, aansprekend en toekomstbestendig.
Ambitie 3: Artistiek talent krijgt de kans zich te ontwikkelen binnen de provinciegrenzen.
Ambitie 4: Het verhaal van Fryslân wordt in musea op een actuele, aansprekende manier verteld. 

Het beleidsveld leefbaarheid is een integraal beleidsveld dat een bijdrage levert aan de brede welvaart van Fryslân.

Ambitie 1: We zetten in op een toekomstbestendig voorzieningenniveau op het platteland en faciliteren en coördineren het gesprek over betaalbare en bereikbare zorg in de provincie Fryslân. 
Ambitie 2: We ondersteunen inwoners en initiatieven met de integrale ontwikkeling van hun leefomgeving.
Ambitie 3: Fryslân verandert van krimp- naar kansregio.  Op basis van deze  ambitie zorgen wij ervoor dat "onze regio telt."

 

Vastgestelde (beleids)notities

Terug naar navigatie - Vastgestelde (beleids)notities

Voor Economie:

Voor Gastvrijheid:

Voor Taal, Cultuur, Erfgoed en Sport:

Voor Leefbaarheid:

Verbonden partijen

Terug naar navigatie - Verbonden partijen

Onderstaande verbonden partij(en) leveren een bijdrage aan de doelen en resultaten van het programma Economie en Mienskip. 

  • Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij NV (NOM), Groningen
  • Friese Ontwikkelingsmaatschappij BV (FOM, voorheen Doefonds), Leeuwarden
  • Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN), Groningen
  • Gemeenschappelijke Regeling Marrekrite, Leeuwarden
  • Gemeenschappelijke Regeling Waddenfonds, Leeuwarden
  • Gemeenschappelijke Regeling Tresoar, Leeuwarden
  • Thialf Onroerend Goed BV, Heerenveen

Overzicht lasten en baten programma 5 Economie en Mienskip

Terug naar navigatie - Overzicht lasten en baten programma 5 Economie en Mienskip
Exploitatie- Bedragen x € 1.000 Begroting 2024 Begroting 2025 Begroting 2026 Begroting 2027 Begroting 2028
Lasten
5.1 Economie 19.424 10.710 9.030 8.937 1.363
5.2 Gastvrijheid 8.761 7.812 7.885 4.514 3.748
5.3 Taal, cultuur, erfgoed en sport 46.897 43.685 41.118 41.593 41.480
5.4 Leefbaarheid 14.814 34.923 11.787 10.816 3.783
Totaal lasten 89.896 97.129 69.820 65.861 50.373
Baten
5.1 Economie 4.374 2.275 2.276 930 411
5.2 Gastvrijheid 513 3.218 3.001 615 846
5.3 Taal, cultuur, erfgoed en sport 124 17 17 17 17
5.4 Leefbaarheid 690 8.711 205 58 0
Totaal baten 5.701 14.221 5.498 1.620 1.273
Saldo van lasten en baten 84.195 82.909 64.322 64.241 49.100

Toelichting
De toelichting op de grootste verschillen tussen de jaren staat bij de afzonderlijke beleidsvelden.

Beleidsveld 5.1. Economie

Wat zien we?

Terug naar navigatie - Wat zien we?

Economie speelt een belangrijke rol in de brede welvaart. De Economische Samenwerkingsagenda is onze agenda en richt zich op de stuwende economische sectoren (duurzaam verdienvermogen).

In de Friese economische samenwerkingsagenda wordt samengewerkt aan een schoon, gelukkig en gezond Fryslân. De samenwerkingsagenda is weergegeven in een bol die uit 3 lagen bestaat. In de bovenste laag staat de missie van de samenwerkingsagenda: een gezond, schoon en gelukkig Fryslân. In de tweede laag staan de 6 economische speerpunten waarop ingezet wordt, namelijk: AgroFood, Watertechnologie, High Tech Systems & Materials, Circulaire Materialen, Maritieme Technologie en Gastvrij Fryslân. En in de derde laag staat de vitale regio weergegeven, met aandacht voor leven, ondernemen en leren in Fryslân.

Vanuit de visie en missies van de economische samenwerkingsagenda zijn voor Fryslân de speerpunten waarlangs we missiegedreven innoveren benoemd: AgroFood, Water Technologie, High Tech Systems & Materialen, Circulaire Materialen, Maritieme Technologie en Gastvrijheidseconomie. Gastvrijheidseconomie is verder toegelicht in beleidsveld 5.2.

Het doel van de economische samenwerkingsagenda is tweeledig: toewerken naar (inter)nationaal onderscheidend duurzaam verdienvermogen aan de ene kant en het realiseren van oplossingen voor maatschappelijke opgaven aan de andere kant. Dit doen we door missiegedreven innovatie te bevorderen, het scheppend vermogen van Fryslân te versterken (publiek en private research & development) en door nieuw ondernemerschap te stimuleren vanuit de benoemde speerpunten. 

In Fryslân kiezen we daarbij voor slimme kwalitatieve groei met een goede balans tussen stuwende en verzorgende sectoren in de context van een dalende beroepsbevolking. Juist in Fryslân zullen vernieuwing en leefbaarheid hand in hand gaan. Het gemiddelde verdienvermogen per fulltime-equivalent (fte) is hierbij een belangrijke indicator en vraagt versterking van ondernemerschap, hoogwaardige kennis, wendbaar vakmanschap, digitalisering en meer internationalisering. Hieruit blijkt dat de toegevoegde waarde binnen de gekozen speerpunten ook gemiddeld hoger ligt als het gemiddelde in Fryslân. 

Onze doelstellingen vanuit de samenwerkingsagenda sluiten aan bij de ambities van het Rijk. Het komen tot een 50% reductie in het gebruik van primaire grondstoffen in 2030 en het realiseren van 100% gebruik van circulaire grondstoffen in 2050. Het Fries Planbureau voert jaarlijks onafhankelijk een monitor uit en geeft daarmee inzicht en duiding in trends en ontwikkelingen. Deze monitor geeft voeding om het juiste samen te blijven doen op weg naar de ambitie om in 2030 Europese koploper te zijn in de circulaire economie. 

Daarbij moeten we nu rekening houden met een hoge inflatie door stijgende grondstoffenprijzen en hogere energie- en personeelskosten. Hoge inflatie kan verschillende negatieve gevolgen hebben op de economie, zoals vermindering van de koopkracht, onzekerheid op de markten en een toenemende ongelijkheid. Het bruto binnenlands product (bbp) is in het eerste kwartaal van 2023 met 0,7 procent gedaald ten opzichte van het vierde kwartaal van 2022 (bron: CBS). 

Ook zien we een steeds grotere druk op de arbeidsmarkt. Het aantal banen in Fryslân is nog nooit zo groot geweest en de werkloosheid is laag. Tegelijkertijd hebben we in Fryslân te maken met een negatieve demografische ontwikkeling. De verwachting is dat het aantal inwoners in de provincie in 2050 2% lager is dan in 2023 en de potentiële beroepsbevolking (15-75 jarigen) in 2050 met ruim 11% is afgenomen ten opzichte van 2023. De afnemende beroepsbevolking zorgt voor extra druk op de toch al krappe arbeidsmarkt. Daarbij komt dat de Friese bevolking vergrijst, wat tot een grotere zorgvraag leidt. De balans tussen verzorgeconomie en verdienvermogen moet daarom bewaakt worden  (bron: Dashboard Werkgelegenheid)

Tot slot zien we dat de sociale economische vitaliteit in de discussie rondom ruimtelijke ordening een steeds belangrijker thema wordt.  De balans tussen economie en ecologie wordt een belangrijke discussie voor het invullen van de ruimte. Ook om de vitaliteit op het platteland te borgen.

Taak- en rolvrijheid

Terug naar navigatie - Taak- en rolvrijheid

Taakvrijheid 
De taakvrijheid op het economische domein is groot. Voor het stimuleren van kennis en innovatie door provincies bestaat geen wettelijk kader. Er is sprake van volledig autonoom beleid (maar wel een provinciale kerntaak).

Rolvrijheid 
Vanwege het volledig autonome karakter van onze bemoeienissen met de regionale economie is ook de rolvrijheid in principe groot. We werken ons beleid, ambities en doelen regionaal uit met het IPF (Innovatiepact Fryslân) en VCF (Vereniging Circulair Fryslân)  en noordelijk vanuit de Regionale Innovatie Strategie Smart Specialisation (RIS3) en landelijk vanuit de Kennis- en Innovatie Agenda. Ook vervullen we hierin een voorbeeldrol, door zelf zoveel mogelijk circulair in te kopen en een stimulerende rol als launching customer voor innovatieve en/of circulaire experimenten.  

Wat willen we bereiken?

Terug naar navigatie - Wat willen we bereiken?

Doelstelling beleidsveld 5.1.

Terug naar navigatie - Doelstelling beleidsveld 5.1.

We hebben de volgende ambities c.q. doelstellingen:

  1. Fryslân is en blijft de 'rijkste' brede welvaartsregio van Nederland.
  2. Fryslân behoort in 2030 tot de top 3 van Europese regio’s in de transitie naar circulaire economie
  3. Fryslân verandert van krimp- naar kansregio
  4. De wendbaarheid en weerbaarheid van de Friese ondernemers vergroten. 

Op basis van deze ambities en de hierboven beschreven ontwikkelingen zijn onderstaande doelindicatoren geformuleerd. Het beleid is gericht op het bevorderen van samenwerking in het ecosysteem. We blijven daarbij onze partners InnovatiePact Fryslân , Innovatie Cluster Drachten, Ynbusiness, Vereniging Circulair Fryslân, de NOM en Wetsus/Watercampus ondersteunen. Brede welvaart en de transitie naar een circulaire economie zijn daarbij de uitgangspunten. Fryslân wil de rijkste brede welvaartsregio van Nederland zijn en blijven en daarnaast in de top 3 van Europese regio's staan in de transitie naar een circulaire economie. 

Wij werken aan één economische agenda voor Fryslân. Aan een schoon, gelukkig en gezond Fryslân. Door op de koers die met bedrijven, onderwijs en gemeenten is ingezet. Net als met het onderwijsakkoord. Wij zetten verder in op vijf sectoren met de bijbehorende campussen: agrarische producten, watertechnologie, herbruikbare materialen, hoogwaardige systemen en materialen en maritieme technologie. Daarin ondersteunen wij vernieuwingen en het aantrekken van bedrijven. 

Voor de  speerpunten worden investeringsagenda's uitgevoerd om de duurzame economie aan te jagen. Door samenwerking in de Friese mienskip te bevorderen wordt  het ecosysteem sterker en onderling beter verbonden, om zo Europese middelen naar Fryslân te halen ter versterking van de Friese economie. Aansluitend op ons beleid voor het Rijk en Europa maken wij een agenda voor economische samenwerking met Duitsland 

Doelindicatoren

Onderwerp Indicator Doelwaarde
1. Fryslân is en blijft de 'rijkste' brede welvaartsregio  Brede welvaart In 2027 willen we in 25 van de 45 indicatoren in Top 3 van de provincies staan (is nu 20).
2. Fryslân behoort in 2030 tot de top 3 van Europese regio’s in de transitie naar circulaire economie Aantal bedrijven dat potentieel bijdraagt aan circulaire economie. In 2027 willen we dat aantal bedrijven dat bijdraagt aan circulaire economie is gegroeid met 15% t.o.v. 2022.
3. Van krimp- naar kansregio  Toegevoegde waarde per fte In 2027 willen we dat de toegevoegde waarde per fte is gestegen met 20% t.o.v. 2022
4. Wendbaarheid en weerbaarheid van de ondernemers Vergroten van de wendbaarheid en weerbaarheid van de ondernemers in Fryslân via Regionale Innovatie Index (RII). In 2027 willen we  als provincie op innovatievermogen boven Europees gemiddelde blijven. 

Wat gaan we daarvoor doen

Terug naar navigatie - Wat gaan we daarvoor doen

 

Onderwerp Resultaten 2025
 1. Fryslân is en blijft de 'rijkste' brede welvaartsregio   In 2025 willen we in de Top 3 van de provincies blijven staan (is nu o.b.v. 20 van de 45 indicatoren).
2. Fryslân behoort in 2030 tot de top 3 van Europese regio’s in de transitie naar circulaire economie  In 2025 organiseren we het jaar van de Circulaire economie en halen we 25 Europese regio's naar Fryslân om kennis te delen over circulair ondernemen. 
3. Van krimp- naar kansregio.   In 2025 stellen we onze bijdrage vast aan de zes te ontwikkelen investeringsagenda's van de speerpunten die bijdragen aan het verdienvermogen van Fryslân.   
4. Wendbaarheid en weerbaarheid van de ondernemers.  We starten in 2025 het startup programma Founded in the north op.
We stellen calls binnen EFRO open die aansluiten bij de vraag van het bedrijfsleven. 

Resultaatindicatoren

Terug naar navigatie - Resultaatindicatoren
Onderwerp Indicator Doelwaarde 2025
1. Fryslân is en blijft de 'rijkste' brede welvaartsregio Lijst provincies brede welvaartsregio Top 3 van provincies 
2. Fryslân behoort in 2030 tot de top 3 van Europese regio’s in de transitie naar circulaire economie  Aantal bedrijven dat potentieel bijdraagt aan circulaire economie. Stijging van 5% t.o.v. 2022.
3. Van krimp- naar kansregio.  Toegevoegde waarde per fte Stijging van 5% t.o.v. 2022
4. Wendbaarheid en weerbaarheid van de ondernemers Openstelling calls binnen EFRO die aansluiten bij de vraag van het bedrijfsleven 2
Vergroten van de wendbaarheid en weerbaarheid van de ondernemers in Fryslân via Regionale Innovatie Index (RII). Boven Europees gemiddelde blijven.

Wat mag het gaan kosten?

Terug naar navigatie - Wat mag het gaan kosten?
Bedragen x € 1.000 Begroting 2024 Begroting 2025 Begroting 2026 Begroting 2027 Begroting 2028
Totaal lasten 19.424 10.710 9.030 8.937 1.363
Totaal baten 4.374 2.275 2.276 930 411
Saldo van lasten en baten 15.051 8.434 6.754 8.007 953
Terug naar navigatie - Toelichting

Toelichting

Dit beleidsveld kent deels budgetvrijheid. De deelnemersbijdrage aan de NOM ligt meerjarig vast, evenals de boekjaarsubsidies aan de partijen in het ecosysteem.

De grootste verschillen tussen de begrote bedragen per jaar zijn te verklaren doordat het huidige beleid bijna afgelopen is en we eind 2024 de nieuwe beleidsnota Economie aan u voorleggen. De middelen die voor de uitvoering  gereserveerd zijn, staan onder het onderwerp Economie GS voorwaardelijk. Daarnaast zijn er veel tijdelijk middelen voor Efro-Ez/Interreg-projecten die de komende jaren uitgevoerd worden.  

Uitgebreide financiële tabel

Terug naar navigatie - Uitgebreide financiële tabel
Lasten en baten beleidsveld 5.1 Economie
Onderwerp - Bedragen x € 1.000 Begroting 2024 Begroting 2025 Begroting 2026 Begroting 2027 Begroting 2028
Lasten
Fryslân rijkste brede welvaartsregio 542 711 711 711 711
Fryslân transitie circulaire economie 4.768 1.237 1.144 412 0
Van krimp- naar kansregio 12.368 5.217 4.281 3.420 637
Wendbaarheid en weerbaarheid ondernemers 1.747 374 374 374 15
Economie GS voorwaardelijk 0 3.170 2.520 4.020 0
Totaal lasten 19.424 10.710 9.030 8.937 1.363
Baten
Fryslân rijkste brede welvaartsregio 66 0 0 0 0
Fryslân transitie circulaire economie 825 913 879 175 0
Van krimp- naar kansregio 3.455 1.344 1.379 737 411
Wendbaarheid en weerbaarheid ondernemers 28 18 18 18 0
Totaal baten 4.374 2.275 2.276 930 411
Saldo van lasten en baten 15.051 8.434 6.754 8.007 953

Beleidsveld 5.2. Gastvrijheid

Wat zien we?

Terug naar navigatie - Wat zien we?

Algemeen:
De gastvrijheidssector is het zesde speerpunt van de samenwerkingsagenda. Deze sector zal binnen de economische agenda verweven worden. Deze sector heeft de afgelopen jaren aangetoond veerkrachtig en flexibel te zijn. Het bewustzijn dat toerisme niet langer een doel op zich is (met economische waarde en aantal bezoekers als dominant uitgangspunt) maar een middel om brede welvaart te realiseren (1) groeit: de missie waar we in 2020 mee gestart zijn (“Friese inwoners hebben profijt van een slimme groei van het toerisme in onze provincie”) wordt steeds breder gedragen, zowel binnen als buiten Fryslân. Er is sprake van slimme groei van toerisme en recreatie als er samenhang gerealiseerd wordt tussen ecologie, welzijn en economie. Kortom, de sector ontwikkelt zich zodanig  dat er een optimale balans is tussen bezoekers, bedrijven en bewoners.  Bestemmingsmanagement speelt hierin een belangrijke rol (5, 6). Actief sturen op bestemmingen zorgt er aan de ene kant voor dat het effect van bezoekers op een locatie acceptabel blijft en aan de andere kant dat voorzieningen dankzij bezoekers in stand gehouden kunnen worden. 

Er komt steeds meer druk op de ruimte en het landschap. Een mooi landschap en ruimte om te recreëren (fietsen, varen, wandelen) zijn niet alleen belangrijke redenen om onze provincie te bezoeken, maar dragen ook bij aan een prettige en gezonde woon- en leefomgeving voor onze inwoners. Daarom is het belangrijk dat huidige recreatieve voorzieningen op peil en breed beschikbaar gehouden worden en daarnaast de recreatieve & toeristische belangen en kansen die de sector biedt integraal meegewogen worden bij toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen. De Gebruiksvisie Waterrecreatie Fryslân 2050 vormt hierbij al een praktisch en waardevol instrument, maar is nog niet voldoende om het belang van de sector goed te borgen. 

Daarnaast zien we door vergrijzing en veranderend reisgedrag en verwachten we verschuivingen in de samenstelling van de doelgroep (3). Het belang van mogelijkheden voor Friezen om in hun eigen omgeving te kunnen recreëren zal daarom groeien (4). 

De sector is gevoelig voor conjunctuurschommelingen, onder andere door inflatie en stijgende bedrijfskosten. Er is een grote ambitie tot verduurzaming en vitaler maken van de sector maar de mogelijkheden voor investeringen in innovatie en verduurzaming zijn op korte termijn beperkt (7).  Daarbij blijft de druk op de arbeidsmarkt groot en blijven tekorten bestaan (7), onder andere door vergrijzing, gebrekkige ontwikkelmogelijkheden, aard en imago van de sector. Het blijven opleiden en vasthouden van werknemers in de sector vraagt continue aandacht. 

Bronnen:

1)    Landelijke visie Perspectief 2030 van NBTC (Nederlandse Bond voor Toerisme en Congressen)
2)    Bezoekersmonitor Gastvrij Fryslân, data afkomstig van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), uit de Statistiek Logiesaccommodaties (SLA).
3)    Rapport ‘Cijfers internationale bezoekers Nederland – maart 2022’, NBTC
4)    Rapportage ‘Maatschappelijke waarde van toerisme en recreatie’, CELTH
5)    ‘Leidraad Bestemmingsmanagement’, NBTC
6)    Inspiratienota ‘Elk landschap in Overijssel is óók een vrijetijdslandschap!’ – in opdracht van provincie Overijssel en Gastvrij Overijssel
7)    Rapportage ‘Gastvrijheidssector Friesland in maatschappelijke context’, Fries Sociaal Planbureau, maart 2023

Taak-, en rolvrijheid

Terug naar navigatie - Taak-, en rolvrijheid

Taakvrijheid:
Binnen het gastvrijheidsdomein is de taakvrijheid groot. Voor het stimuleren van toerisme en recreatie door provincies bestaat geen wettelijk kader en is daardoor volledig autonoom beleid. De activiteiten binnen gastvrijheidseconomie worden wel als provinciale kerntaak gezien en zijn een mix van smalle en brede kerntaken. Binnen de ‘smalle’ kerntaken vallen taken en/of (co)financiering van netwerkvorming, innovatie & verduurzaming, het completeren van dagrecreatieve netwerken en het ruimtelijk mogelijk maken van waterrecreatie, verblijfsaccommodaties en dagrecreatie. Het promoten van het toeristisch bezoek aan Fryslân is een onomstreden kerntaak, alsmede deelname aan de GR “Recreatieschap Marrekrite”. Eveneens wordt gezorgd voor toegankelijke en betrouwbare data om bovenstaande activiteiten te ondersteunen en monitoren. 

Rolvrijheid:
Vanwege het volledig autonome karakter van onze bemoeienissen met de gastvrijheidseconomie is ook de rolvrijheid in principe groot. Echter, door Europese wetgeving en subsidieregelingen en de marktmeestertaak van Rijk en Europa liggen sommige provinciale rollen (bijvoorbeeld medefinancier, ondersteuning projectontwikkeling) meer voor de hand dan andere. 
Momenteel vervullen we een stimulerende rol door enkele instellingen structureel te ondersteunen. Daarnaast is sprake van een faciliterende en uitvoerende rol, waarin we de sector bijeen brengen in een innovatief samenwerkingsverband (triple helix-netwerk) om gezamenlijk uitvoering te geven aan de opgaven uit het uitvoeringsprogramma. Tot slot vervullende we een toetsende en kaderstellende rol als het gaat om het ruimtelijk mogelijk maken van initiatieven op het gebied van recreatie & toerisme. 

Wat willen we bereiken?

Terug naar navigatie - Wat willen we bereiken?

Doelstelling beleidsveld 5.2.

Terug naar navigatie - Doelstelling beleidsveld 5.2.

Met als missie "In 2028 hebben Friese inwoners profijt van een slimme groei van het toerisme in onze provincie" werken we aan een slimme groei van toerisme door samen met de partners in ons ecosysteem in te zetten op bestemmingsmanagement.

Onder bestemmingsmanagement verstaan we alle maatregelen en instrumenten die bijdragen aan een ontwikkeling van de sector die de balans tussen bezoekers, bedrijven en bewoners in stand houdt. Hierbij is het belangrijk om te (blijven) laten zien dat de sector er voor elke inkomensgroep is. 
Door in te zetten op slimme groei en een goede balans dragen we bij aan een gezond, schoon en gelukkig Fryslân.

Twee onderwerpen vragen daarbij specifiek aandacht:

  • Een prettige & gezonde woon- en leefomgeving voor iedereen, doordat de recreatieve belangen & kansen meegewogen worden in de ruimtelijke transitie
  • Een vitale & duurzame sector, die zorgt voor toekomstbestendige banen

Op basis van deze ambities en de hierboven beschreven ontwikkelingen zijn onderstaande doelindicatoren geformuleerd. Het beleid is gericht op het faciliteren en uitvoering geven aan deze ambities via samenwerking in het ecosysteem. 

Doelindicatoren

Onderwerp Indicator Doelwaarde 
1.    Slimme groei van Toerisme Gemiddelde aantrekkelijkheidsscore  van Fryslân als provincie om te recreëren onder Friezen > 8.4 in 2027
2.    Prettige en gezonde woon- en leefomgeving voor iedereen  Aantal gemeenten dat de gebruiksvisie Recreatie (= water en land) hanteert bij ruimtelijke en recreatief-toeristische vraagstukken 10 in 2027
3.  Vitale en duurzame sector met toekomstbestendige banen Aantal thema’s waarop in (een gedeelte van) de periode 2024-2027 2e lijns-support wordt geboden via diverse programma’s/projecten  Minimaal 4 thema's voor de gehele periode 2024-2027

Wat gaan we daarvoor doen

Terug naar navigatie - Wat gaan we daarvoor doen

 

Onderwerp Resultaten 2025
1.  Slimme groei van Toerisme We verlenen subsidie aan Merk Fryslân voor het verzorgen van (marketing) activiteiten binnen bestemmingsmanagement die bijdragen aan slimme groei
2.  Prettige en gezonde woon- en leefomgeving voor iedereen  We dragen (financieel) bij aan het beheer en onderhoud van de wandel- en fietsinfrastructuur (incl. routes) in Fryslân door deel te nemen aan samenwerkingsverbanden zoals Wandelnet en stichting Landelijk Fietsplatform 

We ontwikkelen een ruimtelijke bouwsteen voor recreatie en toerisme in Fryslân als input voor de Provinciale Omgevingsvisie en als instrument voor (provinciale en lokale) overheden om de recreatieve belangen mee te  wegen in ruimtelijke ontwikkelingen. 

3.   Vitale en duurzame sector met toekomstbestendige banen We dragen bij aan een digitale infrastructuur voor toeristische informatie over het (dagrecreatieve) aanbod in Fryslân, als basisvoorziening voor  ondernemers om hun gasten te kunnen informeren. 

Resultaatindicatoren

Terug naar navigatie - Resultaatindicatoren
Onderwerp Indicator Doelwaarde 2025
1. Slimme groei van Toerisme  Aantal activiteiten/projecten  binnen bestemmingsmanagement die bijdragen aan slimme groei 3
2. Prettige & gezonde woon- en leefomgeving voor iedereen  Aantal samenwerkingsverbanden waarin we (financieel) deelnemen, zoals wandelnet en fietsplatform tbv wandel- en fietsinfrastructuur in Fryslân 2
Aantal gemeenten dat kennis heeft van en is aangehaakt op de ruimtelijke bouwsteen Recreatie & Toerisme 18
3.  Vitale & duurzame sector met toekomstbestendige banen Aantal actieve gebruikers, dat gebruikt maakt van het platform voor toeristische informatie (ODP)  3.300

Wat mag het gaan kosten?

Terug naar navigatie - Wat mag het gaan kosten?
Bedragen x € 1.000 Begroting 2024 Begroting 2025 Begroting 2026 Begroting 2027 Begroting 2028
Totaal lasten 8.761 7.812 7.885 4.514 3.748
Totaal baten 513 3.218 3.001 615 846
Saldo van lasten en baten 8.248 4.595 4.884 3.899 2.902
Terug naar navigatie - Toelichting

Toelichting

Dit beleidsveld kent deels budgetvrijheid. De deelnemersbijdrage aan Marrekrite, de boekjaarsubsidie aan Merk Fryslân en de kosten op het gebied van toeristische data liggen meerjarig vast. 

De grootste verschillen tussen de begrote bedragen per jaar zijn te verklaren door de fluctuatie tussen de jaren voor de uitvoering van het nieuwe Uitvoeringsprogramma. Daarnaast bevat dit beleidsveld tijdelijke middelen voor het Meer van Oudega, De Nieuwe Afsluitdijk (gebiedsontwikkeling en Beleefcentrum), het Actieplan vitale logiesaccommodaties en enkele Interreg-projecten.

Uitgebreide financiële tabel

Terug naar navigatie - Uitgebreide financiële tabel
Lasten en baten beleidsveld 5.2 Gastvrijheid
Onderwerp - Bedragen x € 1.000 Begroting 2024 Begroting 2025 Begroting 2026 Begroting 2027 Begroting 2028
Lasten
Slimme groei van toerisme 4.264 5.335 5.668 2.848 2.695
Prettige en gezonde woon- en leefomgeving 3.573 1.920 1.850 1.490 1.053
Vitale en duurzame sector 914 558 358 156 0
Gastvrijheid GS voorwaardelijk 10 0 10 20 0
Totaal lasten 8.761 7.812 7.885 4.514 3.748
Baten
Slimme groei van toerisme 30 2.730 2.610 270 510
Prettige en gezonde woon- en leefomgeving 415 432 336 336 336
Vitale en duurzame sector 69 56 56 9 0
Totaal baten 513 3.218 3.001 615 846
Saldo van lasten en baten 8.248 4.595 4.884 3.899 2.902

Beleidsveld 5.3. Taal, cultuur, erfgoed en sport

Wat zien we?

Terug naar navigatie - Wat zien we?

Een bloeiend cultureel leven dat zorgt voor beweging in de Friese samenleving. "Yn strjitten, op pleinen, yn greiden, op marren, yn tsjerken, teäters, skoallen en musea litte wy sjen hokker moaie ferhalen Fryslân herberget". 

Taal
Er is een nieuwe Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer (BFTK) afgesloten met het Rijk voor de periode 2024-2028. In de BFTK zijn de afspraken en ambities vastgelegd voor de Friese taal en cultuur en onderwijs. De nieuwe provinciale Taalnota Fansels Frysk wordt van kracht. De overkoepelde doelstelling is om de vitaliteit van het Fries te versterken. Het gebruik van het Fries door de inwoners, Friese organisaties en in de openbare ruimte neemt (zichtbaar) toe. Taalplan Frysk 2030 zorgt voor verbetering van het aanbod Friese taal en cultuur op de scholen waardoor in 2030 alle scholen in het Friese taalgebied die onder de WPO en WVO vallen de kerndoelen (verstaan, spreken, lezen en schrijven) op voldoende niveau aanbieden. Daarnaast wordt een doorgaande leerlijn Frysk gecreëerd om leerlingen van pjut oant promovendus in aanraking te laten komen met de Fryske taal en cultuur.  Leeuwarden UNESCO City of Literature en Taalproductiehuis stimuleren het literaire klimaat in Fryslân waardoor aantrekkelijke literatuur voor jong tot oud, in nieuwe en traditionele vormen wordt ontwikkeld om ontlezing en laaggeletterdheid tegen te gaan.

Cultuur 
2025 is het eerste jaar onder de nieuwe provinciale cultuurnota Tosken yn in nije tiid. We gaan actief aan de slag om de daarin opgenomen ambities te verwezenlijken. Voor veel organisaties in het culturele veld verandert er in eerste instantie nog niet veel, omdat de meerjarige subsidies uit de vorige beleidsperiode met een jaar verlengd zijn. Wel zullen musea en kunstinstellingen aanvragen in moeten dienen voor de subsidies in de jaren erna. De ambitie van een robuuste culturele infrastructuur staat daarbij voorop, maar we zijn ons ervan bewust dat de budgetten waarschijnlijk overvraagd zullen worden. 

Daarnaast is 2025 ook het jaar van de tweede Arcadia-triënnale. Als provincie zijn we, samen met de gemeente Leeuwarden en andere gemeenten, opnieuw een belangrijke partner van Arcadia bij de realisatie van dit 100-daagse culturele evenement. 

In algemene zin worstelen culturele instellingen nog steeds met de prijsstijgingen van de afgelopen jaren, die het vermogen om extra inkomsten te genereren overstijgen. Sommige organisaties moeten daarom scherpe keuzes maken in hun programmering. Daarnaast is nog onzeker wat maatregelen van het Rijk, zoals de voorgenomen verhoging van de BTW op culturele activiteiten, voor effecten zullen hebben. 

Erfgoed
Ons erfgoed bepaalt in hoge mate de kwaliteit van onze leefomgeving en onze identiteit, draagt zo bij aan brede welvaart, leefbaarheid, recreatie en toerisme. Of het nu terpen, monumenten, dorpsgezichten, archeologie of cultuurlandschappen zijn: samen vormen ze een onlosmakelijk onderdeel van het verhaal van Fryslân.

Erfgoed krijgt een steeds grotere rol in het ruimtelijke domein. Via de Omgevingsvisie De Romte Diele en de toekomstige POVI is erfgoed op verschillende manieren geborgd en zal het nog verder geborgd moeten worden. Erfgoed is één van de leidende principes voor de grote ruimtelijke transities die eraan komen, namelijk als onderdeel van het principe “omgevingskwaliteiten als ontwerpbasis”.  Per 1 januari 2024 is de omgevingswet in werking getreden. Cultureel erfgoed is aangewezen als één van de omgevingskwaliteiten van de fysieke leefomgeving. Daarom is het programma Erfgoed 2025-2028 een programma onder de Omgevingsvisie.

Ook de erfgoedsector wordt hard geraakt door de inflatie en tekorten aan bouwmaterialen en (technisch) personeel en klimaatveranderingen. Daardoor lopen de kosten en de uitvoeringstijd van onderhoud, restauratie en herbestemming op. Tot slot zien we in de nasleep van corona dat de ontkerkelijking sneller gaat dan voorspeld. Met name de middelgrote kerken komen daardoor versneld leeg te staan. Deze kerken zijn doorgaans te groot voor herbestemming van woonhuizen (zoals met 80% van kleinere kerken al gebeurd is). Dit vraagt extra inzet van de provincie omdat er een groter beroep wordt gedaan op onze laagrentelening en subsidieregeling monumenten. De transitie van de landbouw, schaalvergroting en bevolkingskrimp en de stikstofcrisis, gecombineerd met de onderhoudstoestand maakt ook de boerderij tot een kwetsbare categorie

Sport
Het nieuwe sportbeleid van de provincie wordt van kracht. Dat is gericht op breedtesport, Fryske Sporten, talentontwikkeling en topsport. We willen bereiken dat iedereen die dat wil de mogelijkheid heeft om te bewegen en te sporten. We streven daarbij een veilig en inclusief sportklimaat na: ongeacht opvattingen en afkomst moet iedereen zich welkom voelen om mee te doen met sporten/ bewegen, al of niet in verenigingsvorm.  

Steeds meer Friezen die graag sporten doen dat minder vaak via de sportvereniging. Er is steeds meer sprake van een on-demand-cultuur waarin mensen zelf bepalen wanneer, waar en met wie ze sporten. De sportbranche en de gezondheidszorg groeien steeds meer naar elkaar toe. Digitale technologieën worden steeds belangrijker bij sport. 

De provincie draagt als grootaandeelhouder jaarlijks bij aan de exploitatie van Thialf (zie 7.5). Daarnaast zet de provincie zich met andere betrokkenen in om Thialf langjarig als (top)sportlocatie voor het schaatsen en andere ijssporten te behouden. 

Taak- en rolvrijheid

Terug naar navigatie - Taak- en rolvrijheid

Taakvrijheid
Friese taal: De inzet van de provincie Fryslân op het gebied van Friese taal is een wettelijke taak, onder andere gebaseerd op de afspraken die vastgelegd zijn in het Europees Handvest voor regionale talen en talen van minderheden, het Kaderverdrag voor de bescherming van nationale minderheden en de Wet gebrûk Fryske taal. Het is de gezamenlijke verantwoordelijkheid van het Rijk en de provincie om de Friese taal en cultuur te beschermen en te bevorderen. Verder hoort op basis van de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen de provincie te zorgen voor een provinciale ondersteuningsinstelling voor de bibliotheken. Voor Fryslân is dit Fers. Ook deze taak is opgenomen in het taalbeleid.

Cultuur: De provinciale taakvrijheid op het vlak van cultuur is groot. Het provinciaal cultuurbeleid is autonoom beleid, waarbij cultuur wel is aangemerkt als een provinciale kerntaak. Daarbinnen zijn provincies met name verantwoordelijk voor het in stand houden van een culturele infrastructuur van (boven)provinciaal belang. Dan gaat het om de grotere culturele instellingen die voor een aantrekkelijk regionaal voorzieningenniveau cruciaal zijn. Daarnaast worden provincies een taak toegedicht bij het waarborgen van diversiteit en spreiding van cultureel aanbod.

Erfgoed: De inzet van de provincie Fryslân op gebied van erfgoed behelst wettelijke taken en provinciale kerntaken. Verder liggen er bestuursovereenkomsten met OC&W en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Zowel de taak- als rolvrijheid is daarmee beperkt.

Sport: Het sportbeleid is autonoom beleid. We hebben geen wettelijke taken op dit terrein. Omdat ondersteuning van sport niet als provinciale kerntaak wordt gezien, zijn vrijwel alle activiteiten op dit terrein onder een brede opvatting van kerntaken geplaatst. De enige uitzondering hierop vormt de ondersteuning van de Friese cultuursporten (keatsen, fierljeppen, Frysk damjen en skûtsjesilen).  

Rolvrijheid 
De rolvrijheid voor de Friese taal, Erfgoed en Sport zijn beperkt, zie de tekst bij taakvrijheid.

Over de rolverdeling tussen verschillende overheidslagen is voor kunst en cultuur weinig wettelijk vastgelegd. Dat zorgt ervoor dat er verschillen bestaan in rolopvatting tussen diverse provincies. Om meer houvast te hebben, heeft het IPO in 2022 het adviesrapport De rol van de provincie in het culturele bestel laten opstellen. Daarin worden negen rollen onderscheiden die provincies op het gebied van cultuur in kunnen nemen. Ze variëren van een zeer beperkte rolopvatting (als uitvoerder van wettelijke taken) naar een zeer ruime (bv. als ‘durfinvesteerder’ in grote nieuwe initiatieven). De provincie Fryslân neemt op dit moment al deze rollen in meerdere of mindere mate op zich en heeft dus een brede rolopvatting.

Wat willen we bereiken?

Terug naar navigatie - Wat willen we bereiken?

Doelstelling beleidsveld 5.3.

Terug naar navigatie - Doelstelling beleidsveld 5.3.

De ambities en doelstellingen voor 2025 zijn vastgelegd in verschillende beleidsnota's. Voor de langere termijn beoogt het beleid het volgende:

Taal
De provincie wil de vitaliteit van het Fries versterken. Door de afspraken en ambities uit de BFTK 2024-2028 , de Taalnota Fansels Frysk en Taalplan Frysk 2030 na te komen gaat dat lukken. Het gebruik van het Fries neemt toe en in 2030 bieden alle scholen in het Friese taalgebied de kerndoelen verstaan, spreken, lezen en schrijven op voldoende niveau aan. De doorgaande leerlijn Frysk fan pjut oant promovendus is gecreëerd. Fryslân heeft een bloeiend meertalig literair klimaat en is internationaal een inspirerend voorbeeld voor andere meertalige regio's. Door een aantrekkelijk literair aanbod voor jong tot oud in traditionele en nieuwe vormen te stimuleren willen we laaggeletterdheid en ontlezing tegengaan.

Cultuur
De provinciale cultuurnota Tosken yn in nije tiid heeft als overkoepelend uitgangspunt dat het beleven en maken van kunst en cultuur voor iedereen in Fryslân toegankelijk moet zijn en dat ons cultuuraanbod aantrekkelijk moet zijn voor inwoners en bezoekers. Alleen dan kan de toegevoegde waarde van cultuur voor individuen en voor de mienskip tot zijn recht komen. We zetten daarom in op toegankelijkheid, een kwalitatief hoogwaardig aanbod, talentontwikkeling, en op musea die het verhaal van Fryslân aansprekend en actueel vertellen.

In 2023 is een nulmeting opgeleverd voor een Fryske Kultuermonitor. Een vervolg wordt in 2025 gepubliceerd, in samenwerking met Planbureau Fryslân. Met dit meetinstrument willen we belangrijke trends in het Friese cultuurveld inzichtelijk maken. Dat moet het ook makkelijker maken om gevolgen van gevoerd beleid te meten. 

Erfgoed 
Wij zorgen voor het beheer en behoud en doorontwikkeling van ons erfgoed (archeologie, monumenten en cultuurhistorische landschappen). We doen dat via de verankering van erfgoed in de omgevingsverordening en -visie, via onze afspraken met instellingen en netwerken op het gebied van erfgoed en via diverse regelingen. 

Sport
We willen dat iedereen die dat wil de mogelijkheid heeft om te bewegen en sporten. Het gaat erom dat een ieder met plezier mee kan doen, zich welkom voelt, zich geaccepteerd voelt en eigen sportkeuzes kan maken.
We willen de toekomstbestendigheid van de Fryske sporten een impuls geven. We richten ons op de verdere ontwikkeling en beoefenen van talentontwikkeling en topsport.
We werken verder aan het behoud van Thialf als (top)sportaccommodatie voor het schaatsen en andere ijssporten. 

Doelindicatoren

Onderwerp Indicator Doelwaarde
1.  Beschermen en bevorderen Friese taal Inzet op de prioriteiten van de BFTK 2024-2028: de Sichtberens fan it Frysk, onderwijs en onderzoek, digitalisering, taaloverdracht en decentraal taalbeleid. 100% in 2029
2. Taalplan Frysk 2030 Scholen in het Friese taalgebied bieden alle kerndoelen op voldoende niveau aan. 100% in 2030
3. Friese literatuur De positie van Fryslân als het gaat om lezen en laaggeletterdheid verbetert ten opzichte van andere provincies, door vergroten aanbod aan (Fryske) literatuur voor jong en oud in traditionele en nieuwe vormen. Boven het landelijke gemiddelde in 2030
4. Sichtberens fan it Frysk Het Fries is meer zichtbaar in de openbare ruimte.

Er is in kaart gebracht welke stappen nodig zijn om alle gesubsidieerde instellingen het Fries mee te laten nemen in hun activiteiten.

Minstens 10 extra organisaties  gebruiken het Fries in hun uitingen.

Er ligt een plan van aanpak wat er nodig is om verkeersborden in Fryslân meertalig te maken.
5. Actieve cultuurbeoefening Participatieniveau gemeten in cultuur(participatie)monitor Participatieniveau in Fryslân stijgt in de periode 2025-2029
6. Een toegankelijke cultuursector met kwalitatief hoogwaardig aanbod   Waarderingscijfer voor cultureel aanbod in cultuurmonitor Waarderingscijfer stijgt in de periode 2025-2029
7. Beheer en behoud en doorontwikkeling van ons erfgoed  Het in stand houden en stimuleren van de basisinfrastructuur erfgoed via regelingen, projecten en basisinstellingen.  5 basisinstellingen worden ondersteund.
Tenminste 1 voortgangsgesprek per jaar. 
1 subsidieregeling voor monumenten is uitgevoerd
8. Fryske sporten  Fryske sporten krijgen een impuls en meer jongere deelnemers. Ledenaantal van Fryske sport verenigingen neemt toe (peiljaar 2024).
9. Breedtesport Sportverenigingen en -faciliteiten zijn bereikbaar en toegankelijk voor alle inwoners van Fryslân. Het platform Fryslân in Beweging wordt door minstens 14 gemeenten gebruikt. 

Wat gaan we daarvoor doen

Terug naar navigatie - Wat gaan we daarvoor doen
Onderwerp Resultaten 2025
1. Beschermen en bevorderen Friese taal Met het Rijk en gemeenten maken we afspraken om meertaligheidscoördinatoren aan te stellen en in te zetten om het decentraal  taalbeleid te versterken.
2. Taalplan Frysk 2030 We voeren structureel overleg met de betrokken organisaties rondom Taalplan Frysk 2030 om het aanbod Frysk in het onderwijs te verbeteren. Met behulp van skoalstipers ondersteunen we scholen om een goed aanbod voor de Fryske taal en cultuur lessen te kunnen bieden.
3. Friese literatuur Actie 1: We ondersteunen instellingen en initiatieven met structurele en incidentele subsidies op het gebied van Fryske literatuur die gericht zijn op innovaties en samenwerking met podiumkunsten, performance en andere creatieve uitingen.
Actie 2: We stellen regelingen open om het schrijven, uitgeven, vertalen, promoten en herdrukken van Fryske literatuur te stimuleren en mogelijk te maken. 
4. Sichtberens fan it Frysk Als provincie nemen wij het initiatief om het gebruik van het Fries in de openbare ruimte te vergroten. Naast onze eigen verantwoordelijkheid stellen wij ook budget beschikbaar om gemeenten en initiatieven van derden te ondersteunen.
5. Actieve cultuurbeoefening Via subsidies ondersteunen we organisaties die cultuurparticipatie bevorderen. Daarbij horen bijvoorbeeld Keunstwurk als steuninstelling voor de amateurkunsten, iepenloftspullen, en andere culturele instellingen waar deelnemers actief kunnen participeren. 
6. Een toegankelijke cultuursector met kwalitatief hoogwaardig aanbod.   We voeren de  regelingen Musea 2026-2028 en Kunstinstellingen 2026-2028 uit. Daarnaast stellen we voor afzonderlijke projecten een nieuwe subsidieregeling Culturele Producties open. 
7. Beheer en behoud  en doorontwikkeling van ons erfgoed Stimuleren van de basisinfrastructuur erfgoed en het opzetten van diverse subsidieregelingen en projecten.
8. Fryske sporten Wij stimuleren het project “Fryske Sport yn dyn Klasse”.
9. Breedtesport Wij hebben een breed Sportfonds in het leven geroepen.
Wij subsidiëren het project "Schoolschaatsen".

Resultaatindicatoren

Terug naar navigatie - Resultaatindicatoren
Onderwerp Indicator Doelwaarde 2025
1. Beschermen en
bevorderen Friese taal 
In 2025 werken we aan Fryslân als taalproduksjehûs met een aantal ondersteunde instellingen en initiatieven.  Minstens 5 verschillende instellingen en initiatieven 

2. Taalplan Frysk 2030

Aantal bezoeken van skoalstipers om scholen te ondersteunen hun aanbod voor de lessen Friese taal en cultuur te verbeteren en vergroten. Gemiddeld 2 schoolbezoeken per jaar en verdere professionalisering inzet logboek

3. Friese literatuur

In 2025 stimuleren we de Friese literatuur door het openstellen van de regelingen en honorering van aanvragen voor 'uitgeven, schrijven, promotie en vertalen van Friese literatuur, boeken en producties'.   Toekennen van 75 aanvragen
4. Sichtberens fan it Frysk Het Fries is meer zichtbaar in de openbare ruimte.

Minstens 10 extra organisaties  gebruiken het Fries in hun uitingen.

Er ligt een plan van aanpak wat er nodig is om verkeersborden in Fryslân meertalig te maken waar meertaligheidspakketten voor gemeenten onderdeel van uitmaken.
5. Actieve cultuurbeoefening Door de provincie ondersteunde organisaties die bijdragen aan de toegankelijkheid van actieve cultuurparticipatie. Minstens 10 organisaties
6. Een toegankelijke cultuursector met kwalitatief hoogwaardig aanbod. Aantal subsidies verleend binnen de regelingen Musea 2026-2028 en Kunstinstellingen 2026-2028 Minsten 25 verleende subsidies
Aantal subsidies verleend aan culturele initiatieven binnen de subsidieregeling Culturele Producties Minstens 10 verleende subsidies
7. Beheer en behoud en doorontwikkeling van ons erfgoed Culturele waarden worden beschermd en afgewogen in ruimtelijke plannen en controle hierop via het IBT, per jaar 4 gemeenten 4
Aantal basisinstellingen erfgoed
Aantal gerestaureerde en herbestemde monumenten (subsidieregeling) 30
Aantal bij te houden waardenkaarten archeologisch erfgoed 3
Aantal archeologische steunpunten 11
8. Fryske Sporten Aantal scholen dat gebruik maakt van het aanbod van "Fryske sport yn dyn Klasse". 100
9. Breedtesport Aantal projecten via Sport Fryslân bij sportverenigingen gericht nieuwe activiteiten waarbij iedereen mee kan doen.  50
Aantal basisscholen dat gebruik maakt van de mogelijkheid schoolschaatsen. 180

Wat mag het gaan kosten?

Terug naar navigatie - Wat mag het gaan kosten?
Bedragen x € 1.000 Begroting 2024 Begroting 2025 Begroting 2026 Begroting 2027 Begroting 2028
Totaal lasten 46.897 43.685 41.118 41.593 41.480
Totaal baten 124 17 17 17 17
Saldo van lasten en baten 46.773 43.668 41.102 41.577 41.463
Terug naar navigatie - Toelichting

Toelichting

Dit beleidsveld kent deels budgetvrijheid.  Alle boekjaarsubsidies op het gebied van Taal, Cultuur, Erfgoed en Sport liggen meerjarig vast. Daarnaast hebben we met name op het gebied van Taal middelen voor wettelijke taken. Bij Erfgoed ontvangen we een decentralisatie-uitkering voor de restauratie van monumenten waarvoor een inspanningsverplichting voor matching geldt.

De grootste verschillen tussen de begrote bedragen per jaar worden bij Taal, Cultuur en Sport veroorzaakt door de financiële fluctuatie over de jaren voor de uitvoering van de nieuwe beleidsnota's. Bovendien is bij Sport in de begroting 2024 nog rekening gehouden met de lastneming van de subsidie voor De Welle. Bij Erfgoed lopen de middelen per 2025 omlaag, omdat het nieuwe Erfgoedprogramma nog in de Staten behandeld moet worden. Deze middelen staan nog onder GS voorwaardelijk. 

Uitgebreide financiële tabel

Terug naar navigatie - Uitgebreide financiële tabel
Lasten en baten beleidsveld 5.3 Taal, cultuur, erfgoed en sport
Onderwerp - Bedragen x € 1.000 Begroting 2024 Begroting 2025 Begroting 2026 Begroting 2027 Begroting 2028
Lasten
Beschermen en bevorderen Friese taal 11.062 11.079 10.530 10.530 10.530
Taalplan Frysk 2030 6.220 6.505 6.293 6.243 5.993
Friese literatuur 4.438 4.618 4.509 4.509 4.509
Sichtberens fan it Frysk 625 532 862 762 652
Actieve cultuurbeoefening 2.225 2.106 2.106 2.106 2.102
Toegankelijke cultuursector 11.633 12.410 10.407 10.907 11.157
Beheer en behoud van ons erfgoed 5.197 3.368 3.344 3.344 3.344
Fryske sporten 223 367 367 492 492
Breedtesport 5.274 1.450 1.450 1.450 1.450
Taal, cultuur, erfgoed en sport GS voorwaardelijk 0 1.250 1.250 1.250 1.250
Totaal lasten 46.897 43.685 41.118 41.593 41.480
Baten
Beschermen en bevorderen Friese taal 6 6 6 6 6
Toegankelijke cultuursector 110 3 3 3 3
Beheer en behoud van ons erfgoed 8 8 8 8 8
Totaal baten 124 17 17 17 17
Saldo van lasten en baten 46.773 43.668 41.102 41.577 41.463

Beleidsveld 5.4. Leefbaarheid

Wat zien we?

Terug naar navigatie - Wat zien we?

We streven vanuit dit beleidsveld naar een leefbaar, ondernemend en vitaal Fryslân. Hoe ziet dat eruit en wat is ervoor nodig om hier een impuls aan te geven?

We zien dat de leefbaarheid in Fryslân op dit moment onder druk staat. Dit wordt mede veroorzaakt door de dubbele vergrijzing en ontgroening. In 2040 is bijna 30% van de inwoners 65 jaar en ouder en de groep 15 tot 25 jaar kent dan met een daling van 20% een grote afname. Naast deze vergrijzing en ontgroening, zien wij tegelijkertijd een andere demografische ontwikkeling; de migratie is sinds de jaren 70 nog nooit zo hoog geweest. Fryslân wordt drukker, gemengder en gemiddeld ouder. Van bevolkingskrimp is in die zin geen sprake meer, ondanks het feit dat de natuurlijke aanwas in Fryslân daalt. Toch zorgen deze demografische ontwikkelingen voor grote uitdagingen waar we als Provincie op voorbereid moeten zijn. Zo is er bijvoorbeeld een afname van vrijwilligers en mantelzorgers. Ook op de arbeidsmarkt zien we de eerste effecten van personeelstekorten in bepaalde beroepsgroepen. Daarnaast is het steeds lastiger om bepaalde voorzieningen (met name op het platteland) beschikbaar en bereikbaar te houden, en staat de woningmarkt onder grote druk. 

De veranderde tijdsgeest zorgt er ook voor dat mensen steeds meer zaken zelf op willen pakken en er steeds meer initiatieven van onderop ontstaan. Ook de 'right to challenge' zal vaker gehanteerd worden. Het is belangrijk dat we hier als provincie op aan blijven sluiten en helder hebben welke rol we daarin willen en kunnen hebben. Daarbij moeten we oog hebben voor het gat dat er tussen leef- en systeemwereld bestaat.

Ook vanuit het Rijk is er steeds meer aandacht voor de regionale leefbaarheid. Naar aanleiding van het rapport 'Elke regio telt' in 2023 zijn de regio's Noord- en Zuidoost-Fryslân aangewezen om zogenaamde kansenagenda's te ontwikkelen. Daarnaast zijn we met ministeries in gesprek over het aanpassen van de beleids- en investeringslogica van het Rijk. Op basis hiervan zien we kansen om zaken als het ontschotten van rijksbudgetten bespreekbaar te maken om de kansengelijkheid op het platteland te vergroten. We zien hiermee een politieke trend die aantoont dat het Rijk wordt uitgedaagd om (1) bij kabinetsbeslissingen meer rekening te houden met de maatschappelijke consequenties voor de regio die met deze beslissingen gepaard gaan en (2) de investeringsongelijkheid tussen Randstad en regio kleiner te maken. Op basis hiervan kunnen we concluderen dat we meer vanuit een integrale blik naar toekomstbestendig beleid moeten kijken. 

We willen toewerken naar een toekomstbestendig Fryslân, waar we zijn voorbereid op de gevolgen van de dubbele vergrijzing en ontgroening. Een Fryslân waar het goed wonen en werken is, waar iedereen toegang heeft tot betaalbare en bereikbare zorg en waar voldoende voorzieningen op loop- of fietsafstand zijn. We vinden het van groot belang bij te blijven dragen aan de leefbaarheid in wijken, buurten en dorpen door inwoners met ideeën te ondersteunen in het ontwikkelen en realiseren van hun plannen. Zo kunnen we lokale ideeën honoreren die de leefomgeving laten bruisen. Ook dat is investeren in Fryslân. Dit doen we samen met gemeenten, bijvoorbeeld bij de Regio Deals (zie hiervoor ook paragraaf 10 Samenwerkingsverbanden), de DOM-werkwijze, LEADER of via het Iepen Mienskipsfûns (IMF).

Taak- en rolvrijheid

Terug naar navigatie - Taak- en rolvrijheid

Taakvrijheid
Op het terrein van leefomgeving/leefbaarheid kent de provincie een aanzienlijke taakvrijheid. Los van de bestuurstafel Seker en Sûn die een antwoord is op de wettelijke taak om te zorgen voor een raad van de volksgezondheid, zijn de taken voor het overige leefbaarheidsbeleid vooral autonoom.

Rolvrijheid
Op het terrein van leefbaarheid zijn gemeenten de primaire overheid. Onze rol is ondersteunend daaraan. Passend bij de primaire rol van gemeenten vullen wij onze rol vooral in door te faciliteren, stimuleren en kennis te delen. Praktisch gezien doen we dat onder meer door leefbaarheidsprojecten te ondersteunen via het Iepen Mienskipfûns en de LEADER-gebieden.  

Wat willen we bereiken?

Terug naar navigatie - Wat willen we bereiken?

Doelstelling beleidsveld 5.4.

Terug naar navigatie - Doelstelling beleidsveld 5.4.
  1. Slim inspelen op demografische ontwikkelingen in Fryslân .
  2. Spreidingsniveau (basis)voorzieningen hoog houden.
  3. Elke Fries heeft toegang tot betaalbare en bereikbare zorg.
  4. De leefbaarheid bevorderen/vergroten.

Doelindicatoren

Onderwerp Indicator Doelwaarde 
1. Slim inspelen op demografische ontwikkelingen in Fryslân  Demografische ontwikkelingen worden ingezet als kans om de brede welvaart van de Friese regio's te bevorderen, met als gevolg dat de ervaren brede welvaart gelijk blijft of zelfs groeit.  Brede welvaartsindicatoren zijn minstens gelijk aan peiljaar 2023
2. Spreidingsniveau (basis)voorzieningen hoog houden  Gemiddelde afstanden  (basis)voorzieningen nemen niet af.  Ten minste gelijk aan peiljaar 2021
3. Betaalbare en bereikbare zorg We faciliteren samenwerking tussen relevante (zorg)organisaties in Fryslân 10 organisaties
4. De leefbaarheid bevorderen/vergroten Friezen geven hun provincie een acht als rapportcijfer. 8

Wat gaan we daarvoor doen

Terug naar navigatie - Wat gaan we daarvoor doen
Onderwerp Resultaten 2025
1. Slim inspelen op demografische ontwikkelingen in Fryslân Prognoses over bevolkingsontwikkeling, huishoudenssamenstelling en migratie uit laten voeren, als input voor beleid en het delen van kennis in de inspiratiesessies. 
Het organiseren van een aantal inspiratiesessies, met als doel om gezamenlijk een stip op de horizon te zetten om Fryslân als kansrijke regio te ontwikkelen.
2. Spreidingsniveau (basis)voorzieningen hoog houden Op basis van de demografische gegevens van het CBS en Planbureau Fryslân brengen we in kaart wat de huidige situatie is en waar die kan worden verbeterd. Vervolgens verwerken we dit in nieuw te ontwikkelen beleid (en instrumenten).
3. Betaalbare en bereikbare zorg Om onze wettelijke taak uit te voeren op het gebied van volksgezondheid organiseren we zogenaamde bestuurstafels Seker en Sûn waarin we het gesprek over toegankelijke en betaalbare zorg faciliteren.
4. De leefbaarheid bevorderen/vergroten




Per regio een netwerk voor ondersteuning voor initiatieven (door)ontwikkelen. De pilots in Zuidwest en de Wadden gaan de laatste fase van de pilot in. Daarnaast gaan we door met het opzetten en ontwikkelen van een netwerk voor de ondersteuning van initiatieven in in ieder geval 2 regio’s. 
Uitvoeren LEADER-programma en ondersteunen van LEADER-waardige projecten in de gebieden Noordwest, Zuidoost en Zuidwest. 
Uitvoeren van de subsidieregeling Iepen Mienskipsfûns (IMF). 
Uitvoeren van de subsidieregeling DOM. 

Resultaatindicatoren

Terug naar navigatie - Resultaatindicatoren
Onderwerp Indicator Doelwaarde 2025
1. Slim inspelen op demografische ontwikkelingen in Fryslân Prognoses uitvoeren over bevolking, huishoudens en migratie 3
Organiseren inspiratiesessie en masterclasses 3
2. Spreidingsniveau (basis)voorzieningen hoog houden Prognose uit laten voeren over spreidingsniveau 1
3. Betaalbare en bereikbare zorg Aantal bestuurstafels Seker en Sûn 5
4. De leefbaarheid bevorderen/vergroten Per regio een netwerk voor ondersteuning voor initiatieven (door)ontwikkelen 4
Grote Maatschappelijke Initiatieven op basis van maatwerk ondersteunen 2
Aantal gehonoreerde LEADER-aanvragen 18
Aantal uitgewerkte DOM-plannen 16
Aantal mienskipsgebouwen die met IMF-subsidie worden geholpen bij het verduurzamen 28
Aantal initiatieven dat IMF-subsidie heeft gekregen 100
Aantal initiatieven Fryslân Ferbynt dat IMF-subsidie heeft gekregen  500

Wat mag het gaan kosten?

Terug naar navigatie - Wat mag het gaan kosten?
Bedragen x € 1.000 Begroting 2024 Begroting 2025 Begroting 2026 Begroting 2027 Begroting 2028
Totaal lasten 14.814 34.923 11.787 10.816 3.783
Totaal baten 690 8.711 205 58 0
Saldo van lasten en baten 14.124 26.212 11.582 10.758 3.783
Terug naar navigatie - Toelichting

Toelichting

Dit beleidsveld kent een hoge mate van budgetvrijheid. Alleen de boekjaarsubsidies aan Planbureau Fryslân en het Bevrijdingsfestival liggen meerjarig vast.

De grootste verschillen tussen de begrote bedragen per jaar worden veroorzaakt door de tijdelijke middelen van voornamelijk Holwerd aan Zee, Leader, Tsjûkemar/Nannewiid, het Iepen Mienskipsfûns (IMF) en de Dorpsontwikkelingsmaatschappijen (DOM's). Tevens lopen na 2024 het Transitiefonds leefbare fysieke omgeving en de Versnellingsagenda (Regiodeal Noordoost Fryslân) af. De middelen die nog als 'voorwaardelijk' in de begroting staan, betreffen het themabudget Leefbaarheid, waarvoor in de loop van 2025 de beleidsnota aangeboden wordt en Holwerd aan Zee, omdat ten tijde van het opstellen van deze begroting nog een besluit over het project door Provinciale Staten genomen moet worden.

Uitgebreide financiële tabel

Terug naar navigatie - Uitgebreide financiële tabel
Lasten en baten beleidsveld 5.4 Leefbaarheid
Onderwerp - Bedragen x € 1.000 Begroting 2024 Begroting 2025 Begroting 2026 Begroting 2027 Begroting 2028
Lasten
Slim inspelen op demografische ontwikkelingen in Fryslân 1.894 1.823 1.823 1.823 1.823
Betaalbare en bereikbare zorg 75 0 0 0 0
Leefbaarheid bevorderen 12.845 10.227 9.458 8.493 1.959
Leefbaarheid GS voorwaardelijk 0 8.772 506 500 0
Leefbaarheid PS voorwaardelijk 0 14.100 0 0 0
Totaal lasten 14.814 34.923 11.787 10.816 3.783
Baten
Leefbaarheid bevorderen 690 659 200 58 0
Leefbaarheid GS voorwaardelijk 0 8.052 6 0 0
Totaal baten 690 8.711 205 58 0
Saldo van lasten en baten 14.124 26.212 11.582 10.758 3.783