Paragraaf 6. Grondbeleid

In het Fries Programma Landelijk gebied zijn al onze grondopgaves samengebracht, maar het integrale programma is in afwachting van het Rijk. Dit betekent dat de huidige gebiedsprocessen gewoon doorgaan.  Onze opgaven met betrekking tot natuur en veenweide kennen al een grote grondverwervingsopgave. Nieuwe gebiedsprocessen zoals Dongeradielen en Burgumermar-De Leijen vragen nieuwe compensatie- en ruilgronden om het gebiedsproces op gang te brengen. 

Deze gronden worden ingezet om onze opgave te realiseren. De provincie heeft geen ambitie om groot grondbezitter te worden. Daarbij vindt grondverwerving plaats op basis van vrijwilligheid dus samen met de grondcommissies in de gebiedsprocessen zoeken wij naar een passende grondverwervingsstrategie. 

Al onze gronden zijn vastgelegd in de provinciale grondbank. Vanuit deze grondbank maken provinciaal breed een afweging waar onze gronden het beste kunnen worden ingezet. We hebben ruim 3.000 ha om voor onze opgaven in te zetten,  waarvan een deel bestemd is voor omvorming naar natuur binnen het Natuur Netwerk Nederland.

Gronden kunnen alleen worden aangekocht indien Gedeputeerde Staten hier opdracht voor heeft gegeven. Een groot deel van de grondaankopen vinden plaats vanuit een door Gedeputeerde Staten vastgesteld AankoopStrategiePlan voor een specifiek gebiedsproces. Over andere aankopen wordt individueel door Gedeputeerde Staten besloten. Aankopen vinden plaats binnen de kaders van het grondbeleid van de provincie.

De Fryske Grûnbank
De Fryske Grûnbank is een samenwerking met de deelnemers uit de Landbouw, Fries particulier grondeigendom, Natuur, Natuurbeheer en overheden. De Grûnbank houdt zich in Fryslân breed bezig met de optimale inzet van gronden voor de opgaves van haar leden. Met als doel kennisontwikkeling en -uitwisseling en het optimaal benutten van kansen die zich voordoen om daarmee een bijdrage te leveren aan de totstandkoming van gebiedsprocessen. De Fryske Grûnbank kan hierin als adviseur naar de provincie optreden en mede adviseren hoe het krediet ten behoeve van de strategische grondvoorraad zo goed mogelijk kan worden ingezet. De dienst faciliteert haar partners om samen de Fryske grondpuzzel te kunnen leggen.

Strategische Grondvoorraad
Wij hebben grote opgaven ten aanzien van de landbouw, natuur, veenweide en stikstof. Voor deze opgaves maken we gebiedsgerichte plannen die al uitgewerkt of nog in voorbereiding zijn. Bij deze vraagstukken is de inzet van grond vaak één van de bepalende factoren. Bij de vaststelling van plannen wordt daarin ook het mandaat tot aankoop van gronden voor Gedeputeerde Staten opgenomen. Indien een plan nog in voorbereiding is dan is dit mandaat er nog niet, terwijl het wel wenselijk kan zijn om een strategische aankoop te doen.

Er doen zich soms kansen voor die een bijdrage kunnen leveren aan bestaande of in voorbereiding zijnde plannen. Provinciale Staten heeft hiervoor een krediet van € 23,5 mln. beschikbaar gesteld om snel op deze kansen te kunnen inspringen. Deze kansen hebben zich sinds het beschikbaar stellen van het krediet zeker voorgedaan. Er is op dit ogenblik voor € 2,592 ( stand 20 januari 2024) aan strategische voorraad aangekocht. Het college heeft in 2023 besloten 2 strategische aankopen te doen. Het betreft een aankoop nabij N2000 gebied Rottige Meenthe Brandemeer, waar 86 hectare wordt aangekocht en een aankoop nabij N2000 gebied Drents Friese Wold waar 43 hectare wordt aangekocht.  Beide besluiten zijn genomen in de laatste maanden van 2023, waardoor de realisatie van de daadwerkelijke aankopen op dit moment nog in voorbereiding zijn. De aankopen worden gedaan met een beheersbaar risicoprofiel omdat alleen courante gronden worden aangekocht. De risicoreserve van € 1,5 mln. is dan ook nog niet aangesproken.  Rijksbeleid en recente ontwikkelingen op het gebied van natuur en stikstof ontwikkeling leiden tot de groeiende omvang van provinciale opgaves. Tegelijkertijd doen zich als gevolg van ontwikkelingen op de markt met enige regelmaat kansen voor die mogelijk passend zijn bij deze opgaves waarvoor de provincie komt te staan. Er zijn op dit moment (stand 20 januari 2024) een aantal potentiële aankopen aangewezen waarover momenteel marktconsultatie plaatsvindt. Het beschikbare budget binnen het investeringskrediet is hiermee voor 85% gevuld. De kans is reëel dat hiermee het budget dat beschikbaar is voor strategische grondaankopen, op enig moment ondanks het revolverende karakter uitgeput zal raken. 

Nationale Grondbank
Het Rijk en het ministerie van LNV erkennen de verwervingsopgave binnen het NPLG. Het ministerie ziet ook dat er meerdere provincies zijn die de verwervingsopgave niet zelfstandig kunnen dragen of er voor kiezen dat niet te doen. Het ministerie heeft daarvoor de Nationale Grondbank (NGB) ingesteld.  Het college heeft in 2023 besloten een aankoopkans van 235 hectare nabij het N2000 gebied Drents Friese Wold in te dienen bij de Nationale Grondbank. 

Totale opgave grondverwerving

Programma 2 – Infrastructuur

De grote infraprojecten zijn uitgevoerd of zitten in de fase van inrichting. Maar achter de schermen wordt er nog hard gewerkt. Alle kavels moeten bij de juiste eigenaar terechtkomen en de kavelaanvaardingswerkzaamheden worden momenteel nog afgerond. Wij zijn tevens gestart met de verkoopopgave vanuit deze projecten. Dit doen wij in overleg met het Fries Programma Landelijk Gebied omdat wij ook blijvend een behoefte aan ruilgronden hebben.  

De projecten N354 Snitserdyk, N359 3 tunnels Wommels-Bolsward, N358 De Skieding en N358 Uterwei zijn voor de grondverwerving afgerond. Met de laatste eigenaren in het project De Skieding/Uterwei vinden nog gesprekken plaats. 

Programma 3 – Omgeving

Twee grote opgaven domineren de grondverwerving in programma 3. De opgaven natuurontwikkeling en veenweide. Binnen de natuurontwikkeling is sprake van langlopende gebiedsprocessen zoals Achtkarspelen Zuid, Beekdal-Linde, Dulf/De Mersken en Koningsdiep. In samenwerking met Natuer mei de Mienskip is hier een nieuw gebied aan toegevoegd, Burgumermar De Leijen. De eerste gronden hiervoor zijn verworven maar we staan nog aan de vooravond van het gebiedsproces. 

Vanuit het besluit van Provinciale Staten wordt getracht samen met Natuer mei de Mienskip ook nu de provinciale doelen binnen het Natuur Netwerk Nederland, prioriteit 3 en 4 te realiseren. Dit is een verbreding van de natuuropgave, niet een uitbreiding. Een deel van de opgaven wordt gerealiseerd door kwalitatieve verplichtingen met de huidige grondeigenaren af te spreken waarvoor zij gecompenseerd worden.

Veenweide loopt volop. Diverse aankopen binnen het gebiedsproces Hegewarren zijn gerealiseerd en met de resterende eigenaren vinden constructieve gesprekken plaats. De  provinciale eigendommen (gronden) worden al deels ingezet voor het doen van diverse innovatieve proeven met extensieve agrarische activiteiten op nattere veengrond. 

In 2023 is in opdracht van het Uitvoeringsprogramma Stikstof in samenwerking met het ministerie van LNV gestart met uitvoering te geven aan de Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties (de LBV en LBV+ regeling), de volksmond beter bekende opkoopregeling, gericht op piekbelasters en veehouderijen die vrijwillig willen stoppen. 

Programma 5 – Mienskip
Het terpenproject is een doorlopend project en een samenwerking tussen provincie en rijk. Dit jaar is er 4 hectare verworven zodat onze opgave nog 1 hectare bedraagt. 

Overig vastgoedbezit

Vanuit haar rol als weg- en vaarwegebeheerder heeft de provincie ruim 12.000 ha structureel bezit, waarvan ruime 8.000 ha de Friese meren zijn. Daarnaast hebben wij diverse eigendommen die wij zelf gebruiken of verhuren. Het gaat bijvoorbeeld om:

• Brug- en sluiswachterswoningen
• Huisvesting (steunpunten) voor weg- en waterbeheer door de hele provincie
• Verhuur van oeverstroken, ligplaatsen voor recreatie arken, steigers
• Tijdelijk verworven gronden die wij verpachten
• Een aantal busstations
• Het Afsluitdijk Waddencenter 
• Diverse gronddepots

Daarnaast zien wij toe op het grondgebruik van de provincie. Soms worden gronden of water door burgers en bedrijven onrechtmatig gebruikt. 

Op aangeven van Provinciale Staten wordt er geen actief grondbeleid gevoerd. Wij verwerven die grond die wij nodig achten om onze provinciale opgaven in het landelijk gebied vorm te geven. Een deel van onze grond wordt voor natuurinrichting gebruikt, het andere deel wordt weer als ruil- of compensatiegrond voor de toekomst van de landbouw ingezet. 

De grondprijzen van agrarische - en akkerbouwgronden in de provincie stijgen nog steeds licht elk jaar. Op basis van deze stijging achten wij de risico's ten aanzien van een negatieve waardeontwikkeling klein. Afwaardering ten behoeve van functieverandering zoals bij natuurinrichting, waterpeilverhogingen worden vanuit andere beschikbare budgetten gedekt. 

Voor onze strategische grondvoorraad is een risicoreserve van € 1,5 mln. beschikbaar. Hier hebben wij nog niet gebruik van hoeven te maken.