Programma 3: Omgeving

Een toekomstbestendig landelijk gebied betekent dat we onze unieke natuur willen beschermen, de kwaliteiten van het landschap willen versterken, het verlies van biodiversiteit willen herstellen en perspectief willen bieden aan de agrarische sector. In essentie zijn dat onze hoofdambities voor de komende jaren. 

Daarnaast werkt het herstel en bevorderen van de biodiversiteit en een toekomstbestendige natuurinclusieve kringlandbouw ook aan een houdbare vergunningverlening. Dit betekent dat kan worden aangetoond dat al het noodzakelijke wordt gedaan om verslechtering van natuurkwaliteit te voorkomen. Tot slot willen we ook soorten in stand houden en de schade beperken. 

Externe ontwikkelingen
Het landelijk gebied staat aan de vooravond van grote veranderingen. Natuur, biodiversiteit, landschap en de waterkwaliteit staan onder druk, en het klimaat verandert. Met de uitspraak van de Raad van state over de PAS is de urgente opgave van het stikstofprobleem benadrukt. De stikstofbelasting zorgt voor vermesting en verzuring en vormt in Nederland een belangrijke oorzaak van biodiversiteitsverlies.

Nationaal Programma Landelijk Gebied
Om landelijk aan de Europese verplichtingen te voldoen wordt een Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) opgezet. Het wil vanuit een samenhangende aanpak de Europese verplichtingen op terrein van natuur (inclusief stikstofreductie), water en klimaat realiseren.  Voor de doelen in het NPLG die samenhangen met emissie en depositie van onder meer stikstof en broeikasgassen ligt de focus op landbouw. Vanuit het NPLG wordt gesteld dat de landbouw als belangrijkste ruimtegebruiker en emissiebron in het landelijk gebied een grote bijdrage heeft te leveren aan de te realiseren Europese doelen. Vandaar dat samen met de landbouwsector wordt toegewerkt naar een toekomstbestendig natuurinclusieve landbouw. 

Natuurnetwerk Nederland
Intussen wordt gewerkt aan de afspraken die gemaakt zijn tussen Rijk en Provincies over de realisatie van het Natuurnetwerk Nederland (NNN). Deze afspraken zijn in 2014 vastgelegd in het Natuurpact. Friesland heeft conform de zevende Voortgangsrapportage Natuur nog een resterende opgave van 3.961 ha vanaf 1 januari 2021 om te realiseren. Dit is ca. 51% van de totale opgave. Na realisatie van deze hectares is de ambitie van het NNN gereed. Gelet op de beschikbaarheid van geld, menskracht en beschikbaar instrumentarium is gebleken dat niet zonder meer het gehele NNN kan worden gerealiseerd. Vooral het verkrijgen van de benodigde grond dan wel het geïnteresseerd krijgen van grondeigenaren voor natuurbeheer is een cruciale factor voor het slagen van de ambities. En natuurlijk moeten voldoende middelen voorhanden zijn. 
Landelijk is de restopgave voor het NNN nog 35.000 ha. Vandaar dat provincies gezamenlijk een versnellingsagenda voorbereiden en deze bespreken met het Rijk. 

Agenda natuurinclusief
Tegelijkertijd zien we het belang van natuur en biodiversiteit toenemen. Gedurende de periode van het coronavirus in Nederland nam de belangstelling voor recreatie in de natuur enorm toe. Ook zien we het belang van groen in nabije omgeving steeds meer toenemen in het kader van voorkomen van hittestress, het voorkomen van wateroverlast, en gezondheid in het algemeen. Het Rijk zet dan ook samen met andere overheden, bedrijven, instellingen en burgers samen in op een Agenda Natuurinclusief, die toewerkt naar een natuurinclusieve samenleving. Dit wil zeggen dat in alle delen van de samenleving schade aan natuur wordt voorkomen én de mogelijkheden van natuur benutten. 

N2000
Natura 2000 is opgericht om de achteruitgang van de biodiversiteit in Europa te stoppen. Via Natura 2000 (N2000) wordt invulling gegeven aan de gebiedsgerichte onderdelen van de Vogel- en Habitatrichtlijn. Doel daarvan is om de beschermde soorten en habitattypen landelijk in een “gunstige staat van instandhouding” te houden en waar nodig te brengen. 

Het huidige Nederlandse N2000 doelensysteem omvat het landelijke beleid, de aanwijzingsbesluiten en de beheerplannen voor de gebieden. Dit systeem is de afgelopen periode geëvalueerd, met als uitkomst dat er wensen én mogelijkheden zijn om het N2000 doelensysteem te verbeteren via een actualisatie. Inzet hiervan is dat de implementatie van de natuurrichtlijnen effectiever en efficiënter wordt, waarbij de focus ligt op:

1. doelen efficiënter behalen, 
2. procedures eenvoudiger doorlopen, en
3. verbeteren van synergie met andere beleidsopgaven

Komend jaar wordt verder hieraan gewerkt waarbij het Rijk voortouwnemer is van deze Actualisatie. 

Nationale Parken
Nederland telt 21 Nationale Parken. Vier daarvan liggen (geheel of gedeeltelijk) in Fryslân: NP Schiermonnikoog, NP Lauwersmeer, NP Drents-Friese Wold en NP De Âlde Feanen. In 2015 is een landelijk manifest getekend over de doorontwikkeling van Nationale Parken. Momenteel zijn alle Nationale Parken aan het onderzoeken of en op welke wijze zij die doorontwikkeling voor zich zien. Op basis van de uitkomsten van de onderzoeken worden de vervolgstappen bepaald. 

(Agrarisch) natuurbeheer
De provincie voert, in afstemming de natuurbeheerders en de agrarische sector, de regie op het natuurbeheer binnen en buiten het Natuurnetwerk (NNN). Daarnaast zorgt de provincie voor de implementatie van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) in de provincie door het geven van o.a. voorlichting over de wijzigingen in het nieuwe GLB. 

Soortenbeleid
Van de soorten zijn de kaders duidelijk of worden duidelijk op het moment dat PS daar een besluit over gaat nemen en daarna de financiering wordt of is geregeld. Zo is het exotenbeleid in december jl. vastgesteld en staat het ganzenbeleid voor 2023 op de planning. De weidevogels financieren we uit bestaande middelen waarbij aandacht voor het grutto aanvalsplan. 

Taakvrijheid
De provincies zijn verantwoordelijk voor het beheer en de ontwikkeling van het Natuurnetwerk Nederland (NNN) en de meeste Natura 2000-gebieden, het agrarisch natuurbeheer en het soortenbeleid. Op het terrein van natuur zijn veel provinciale taken wettelijk vastgelegd en overwegend verplicht. Hieronder vallen onder meer vergunningverlening, verlenen van ontheffingen en vrijstellingen, het aansturen van faunabeheer- en wildbeheereenheden. Ook dient de provincie te beschikken over een natuurvisie en beheerplannen voor de Natura 2000 gebieden. Maar de doelstellingen zijn vaak globaal en daarbinnen hebben we als provincie enige beleidsvrijheid. Op een aantal thema’s heeft de provincie verordenende bevoegdheden.
Het landschapsbeleid is niet langer een rijkstaak (op belangrijke open ruimtes als de Waddenzee na) maar is een autonome bevoegdheid van de provincies geworden. In de Omgevingswet staat dat provincies de belangen van onder meer cultuurlandschap en beschermde stads- en dorpsgezichten afwegen in de fysieke leefomgeving.

Rolvrijheid
Veel van de provinciale taken op dit veld bevinden zich dan wel in het kwadrant rechtmatige overheid (vergunningverlening, ontheffingen, toezicht) dan wel dat van de presterende overheid (aankoop, aanleggen en beheer van natuur). Echter, de keuzevrijheid die de provincie heeft in het kiezen van maatregelen voor het voldoen aan de afspraken in het Natuurpact leidt tot enige rolvrijheid. Accenten kunnen worden verlegd in bij welk kwadrant het zwaartepunt ligt en ook binnen kwadranten. Zo zou er voor kunnen worden gekozen het instrumentarium van de rechtmatige overheid dwingender in te zetten voor bijvoorbeeld de stikstofproblematiek of aanleg van natuur. Ten aanzien van de ganzenproblematiek hebben we zelfs veel rolvrijheid.
Op het gebied van natuur neemt de rolvrijheid in de loop der tijd af: als het gaat om begrenzing, aankoop en aanleg beschikken we als provincie over meer vrijheid dan in de beheerfase, waar we gebonden zijn aan landelijke standaardpakketten. Omdat in de loop der tijd, naarmate meer natuur is verworven en ingericht, het zwaartepunt naar beheer zal verschuiven, neemt onze rolvrijheid dus gestaag af.
Bij de autonome taak landschap is onze rolvrijheid groot. Of we al dan niet (apart) beleid formuleren op dit punt, als instrumenten geld, inspiratie, kennis en/of andere zaken inzetten is geheel aan ons. 
Daarnaast is een toename gaande op dit veld van activiteiten als samenwerkende of responsieve overheid. Het voorbeeld hiervan is natuurlijk de experimentele samenwerking binnen Natuer mei de Mienskip. Maar niet alleen daar. De provinciale rol bij het nieuwe programma natuur, bedoeld om de stikstofuitstoot aan te pakken, zal meer coördinerend zijn in vergelijking met de vooral uitvoerende rol in het natuurpact.  Ook is voorzien dat de provincie straks ‘regievoerder’ zal zijn op de randzones rondom natuur. In een reeks aan gebiedsprocessen wordt door het combineren van doelen en middelen geprobeerd op meerdere beleidsvelden vooruitgang te boeken. Dat leidt ook tot meer samenwerking, met partijen die op die andere beleidsvelden (recreatie en toerisme, duurzaamheid, …) een rol spelen. Het combineren van middelen maakt in ieder geval in theorie het realiseren van meer natuur mogelijk.

Budgetvrijheid
De structurele budgetten zijn grotendeels voor de wettelijke taken op het gebied van de wet natuurbescherming en de natuurpact middelen. Onder de overeenkomsten vallen de bijdrage aan het IPO voor de kerntaak vitaal platteland en natuur, wadlopen en het POP project Fluessen en Morra.  De beleidsmatige belegde budgetten betreffen de boekjaarsubsidies binnen dit beleidsveld.
Bij de tijdelijke budgetten vallen onder overeenkomsten de vismigratierivier bij de nieuw afsluitdijk, rente/aflossing lening groenfonds, specifieke uitkeringen waaronder programma natuur, Life projecten weidevogels en de gebiedsontwikkeling Franekeradeel-Harlingen. Beleidsmatig belegd zijn budgetten voor diverse IKW/Waddenfonds projecten, cofinanciering Life projecten weidevogels en uitvoeringskosten POP3. 
Er is nog budgetvrijheid bij de structurele budgetten weidevogels (€ 0,18 mln) en diverse kleine budgetten op het gebied van natuur/landschap (€ 0,1 mln). 
Bij de tijdelijke budgetten is nog budgetvrijheid bij weidevogels (€ 1,6 mln), biodiversiteit (€ 1,3 mln), weidevogels predatiebeheer (€ 0,3 mln), programmateam stikstof (€ 0,3 mln), opkoop- en beëindigingsregeling (€ 0,3 mln) en vergroenen schoolpleinen (€ 0,2 mln). 

In paragraaf 9 wordt bij Grote projecten een uitgebreide toelichting gegeven op de voortgang van de natuurontwikkeling.

De provincie Fryslân streeft naar een duurzame, natuurinclusieve landbouw in 2025. Een landbouw die grondgebonden en circulair is, zorgdraagt voor een gezonde bodem en bijdraagt aan het herstel van de biodiversiteit, maatschappelijk draagvlak heeft én, niet in de laatste plaats, duurzaam economisch renderend is.

We willen de landbouwsector helpen om van een viersterren landbouw een vijfsterren landbouw te maken, waarbij de vijfde ster een groene ster is. Daarbij staat kwalitatieve groei voorop en willen we het spanningsveld tussen landbouw en andere maatschappelijke wensen doorbreken. Daarbij is het van cruciaal belang dat boeren een levensvatbaar bedrijfsmodel kunnen vinden.

De landbouw is van grote betekenis voor de provincie Fryslân. Het sociale en economische belang van de agrifoodsector in Fryslân is groot, in vergelijking met de rest van Nederland. Ook draagt de sector in belangrijke mate bij aan kennisontwikkeling en innovatie. 

De landbouwsector staat aan de vooravond van een grote verandering. Onder meer heeft de uitspraak van de Raad van State over de PAS in mei 2019 grote betekenis voor de sector. Na deze uitspraak is het Rijk gekomen met een Stikstofaanpak, waarvoor 5 miljard beschikbaar is gesteld. Deze middelen kunnen voor diverse maatregelen worden ingezet, zowel bronmaatregelen (stalmaatregelen, maatregelen gericht op mest, etc. ) en natuurherstel maatregelen. Vervolgens heeft het Kabinet begin 2022 een Transitiefonds ingesteld, bedoeld om de hedendaagse problemen op gebied van verlies van biodiversiteit en bescherming van de natuur het hoofd te bieden. Met het Transitiefonds wordt geïnvesteerd in een robuust natuurareaal en een duurzame landbouw. Deze transitie moet bijdragen in het behalen van de Europese doelen t.a.v. het Klimaatakkoord, de Kaderrichtlijn Water en de Vogel- en Habitatrichtlijn. Al deze ontwikkelingen hebben grote impact op de landbouwsector. 

Het streefbeeld van de Friese landbouw in 2030 is daarom: met een gezonde bodem, gezond eten, werken en leven in Fryslân. Vanuit diversiteit in de landbouw en ruimte voor ondernemerschap en vakmanschap. Stap voor stap. Alle agrarische ondernemers integreren groen ondernemerschap en gaan naar meer natuurinclusieve kringlooplandbouw en sluiten kringlopen. Kort gezegd is de inzet een transitie naar een duurzame landbouw, die toekomstbestendig is, zowel in ecologisch, economisch en sociaal opzicht en in ruimtelijke kwaliteit. 

De ontwikkelingen van de agrarische sector worden vooral bepaald door Europa en het Rijk. Van het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouw Beleid van de EU wordt verwacht dat daarin duurzaamheid, natuurinclusief en vergroening een essentiële rol zullen spelen. De rol van de provincie is vooral om vernieuwingen te faciliteren en te ondersteunen. Daarnaast ligt een belangrijke rol bij de hele agrofoodketen van boeren tot consument.

Als provincie willen we de transitie van de landbouw begeleiden binnen de kaders van het klimaatakkoord, de problematiek van het terugdringen van emissies w.o. stikstof en de veenweideproblematiek. We willen voor Fryslân hierin een voorbeeldfunctie vervullen door in te zetten op aansluiting bij Europees- en Rijksbeleid, samen te werken in netwerken, gebiedsgericht werken en kennisontwikkeling/innovatie die vraag gestuurd is.

Taakvrijheid
Ten aanzien van landbouw bestaat voor de bezigheden van de provincie geen specifieke wetgeving. Provinciaal landbouwbeleid is autonoom beleid. Wel is er vanuit wetgeving op andere gebieden bemoeienis met de landbouw (natuur, stikstof).

Rolvrijheid
Op het gebied van landbouw begeven we ons vooral op het pad van de samenwerkende overheid en responsieve overheid. We werken samen in de netwerken rondom de landbouw en vervullen daar met name de rol van het faciliteren en ondersteunen van vernieuwingen (onder meer door ondersteuning van Dairy Valley/- Campus). Als onze betrokkenheid bij de landbouw is ingebed in een gebiedsgerichte aanpak kunnen we vanuit onze bevoegdheden en rollen op andere beleidsvelden wat meer een regierol pakken, bijvoorbeeld in het stimuleren van meer samenwerking tussen landbouw- en natuurpartijen.
De sterke rol van Europa en het Rijk in wetgeving en kaderstelling rondom de landbouw maakt een provinciale rol als rechtmatige overheid, anders dan in het ruimtelijke spoor, ook niet reëel. Vanwege het feit dat de resultaten op het landbouwdomein vooral door anderen, met name de landbouw zelf, geboekt moeten worden is ook een rol als presterende overheid niet zeer haalbaar.  Kortom, binnen de kwadranten samenwerkende en responsieve overheid hebben we een ruime vrijheid van handelen, daarbuiten niet.

Budgetvrijheid
Bij dit beleidsveld zijn geen structurele budgetten in de begroting opgenomen.
Bij de tijdelijke budgetten vallen onder de overeenkomst de regiodeal natuurinclusieve landbouw. Beleidsmatig belegd zijn de budgetten van POP3 openstellingen, Dutch Dairy Centre en Agroagenda noord nederland. 
Er is budgetvrijheid bij de budgetten transitie natuurinclusieve landbouw (€ 0,56 mln), landbouwagenda (€ 0,8 mln) en potatovalley verzilting (€ 0,25 mln). 

Toelichting

De cofinanciering op de POP3 opengestelde maatregelen staan allemaal in jaarschijf 2022. Dit verklaart de daling naar 2023. Nieuwe cofinancieringsmiddelen POP zijn opgenomen in programma 7 (Algemene Dekkingsmiddelen) Op basis van openstelling wordt de cofinanciering overgeboekt naar het programma. Meerjarig bestaan de budgetten uit Transitie Landbouw, Potato Valley en de Landbouwagenda met Dairy Valley. De budgetten uit het bestuursakkoord voor Potato Valley, Landbouwagenda en Dairy Valley hebben een looptijd tot en met 2023, dit verklaart de enorme daling van de lasten in 2024 en 2025. Ook de Regiodeal NIL eindigt in 2023.

Onze ambitie voor de lange termijn (2050) is een blijvend evenwicht, waarin veenafbraak, bodemdaling en CO2-uitstoot nagenoeg zijn gestopt. De kwaliteit van landschap en natuur zijn verbeterd. Ook de leefbaarheid en vitaliteit staan op een hoog peil; de landbouw heeft zich aangepast aan de veranderde omstandigheden en recreatie en toerisme hebben zich verder ontwikkeld. Om tot deze ambitie te komen richten we ons voor 2030 op de volgende veenweidedoelen: 

1. De negatieve effecten van bodemdaling zijn verminderd (gemiddeld 0,2 cm minder bodemdaling per jaar): Enerzijds door de absolute bodemdaling te beperken, anderzijds door de negatieve effecten te beperken, mitigeren of te compenseren. Dit moet ertoe leiden dat schade aan woningen, wegen en infrastructuur wordt beperkt, de stijging van kosten van waterbeheer in het gebied ook in de toekomst beperkt blijft, de verdroging van natuurgebieden is afgenomen, en het landschap en de cultuurhistorie van het veenweidegebied herkenbaar blijven. 
2. De uitstoot van broeikasgassen uit de veenbodem is in 2030 met 0,4 megaton CO2 equivalenten per jaar afgenomen. 
3. De landbouw heeft een duurzaam toekomstperspectief. 
4. Het watersysteem is waterrobuust en klimaatbestendig ingericht. 

In de uitvoering hebben we het programma in 2021 ingericht op basis van programmalijnen (PL) en dit bouwen we verder uit.

• PL 1: Waterbeheer en klimaatadaptatie
• PL 2: Bodem en grondgebruik
• PL 3: It Nije Buorkjen
• PL 4: Leefomgeving, natuur en biodiversiteit
• PL 5: Integrale gebiedsaanpak
• PL 6: Onderzoek en monitoring

Taakvrijheid
Het veenweidebeleid is integraal beleid. Het combineert taken uit meerdere beleidsvelden (als ruimtelijke ordening, landbouwbeleid, waterbeleid enzovoorts) en de taakvrijheid op dit thema is dan ook een mix van de taakvrijheid op die verschillende velden. Voor Veenweide als thema bestaat geen aparte wetgeving, wel is vanuit de verschillende beleidsvelden wetgeving van toepassing.

Rolvrijheid
In hoofdzaak bevinden onze inspanningen op het onderwerp Veenweide zich binnen het kwadrant samenwerkende overheid. Het Veenweideprogramma 2021-2030 wordt opgesteld in een netwerkorganisatie, waarin de provincie, het Wetterskip, gemeenten, maatschappelijke organisaties, de landbouw en de Friese Milieufederatie participeren, maar waarin met name het Wetterskip en de provincie zelf het voortouw nemen. De bedoeling is dat ook de uitvoering als netwerk wordt opgepakt en daarnaast in concrete gebieden gebiedsgericht.

Hoewel we ons als provincie hebben vastgelegd op bepaalde doelen en inspanningen is de keuzevrijheid in rol(len) die we pakken binnen het veenweidevraagstuk nog aanzienlijk. Enerzijds zou het mogelijk zijn onze rol als samenwerkende overheid sterker te voeden vanuit de rollen in het rechtmatigheidskwadrant, door dwingender ons wettelijk instrumentarium te gebruiken. Of vanuit het kwadrant van presterende overheid, door strenger te selecteren op bewezen werkbaarheid in de instrumenten die we kiezen. Anderzijds zou ook een sterkere rol als responsieve overheid kunnen worden opgepakt door actiever andere maatschappelijke partijen uit te nodigen met hun (maatwerk)oplossingen te komen.

Binnen onze voornaamste rol als samenwerkende overheid kunnen we ook accenten verleggen, door bijvoorbeeld de regie sterker naar ons toe te trekken. Of juist een meer terughoudende rol aan te nemen en de regie aan anderen te laten. Of door juist meer verbinding te zoeken met partijen aan de rand van het netwerk, als banken en dergelijke, om uit te zoeken in welke mate zij met geld, kennis of anderszins kunnen en willen bijdragen. Door meer of minder actief met geld te stimuleren en faciliteren. Door als een soort netwerkmakelaar het netwerk te verbreden met nieuwe partijen (bijvoorbeeld uit de recreatie en toerismehoek of rondom stikstof) om zo nieuwe, integrale verbindingen mogelijk te maken en daarmee hopelijk ook stapeling van middelen.

Budgetvrijheid
Voor veenweide zijn geen structurele budgetten opgenomen in de begroting.
Bij de tijdelijke budgetten zijn onder overeenkomst opgenomen de regiodeal NIL onderdeel veenweide. Beleidsmatig belegd is het budget voor de subsidieregeling machines niet kerende grondbewerking. Er is nog budgetvrijheid bij het budget veenweidevisie (€ 15,4 mln).

In paragraaf 9 Grote Projecten wordt een uitgebreide toelichting gegeven wat we op het programma en in de gebiedsprocessen Hegewarren en Aldeboarn-De Deelen willen bereiken. 

Doel indicatoren

In paragraaf 9 Grote Projecten wordt een uitgebreide toelichting gegeven op de resultaten waar we in het programma en in de gebiedsprocessen Hegewarren en Aldeboarn-De Deelen aan gaan werken.

Toelichting

Het betreft hier middelen voor de Veenweidevisie, verder is er nog een voorwaardelijk budget opgenomen in programma 7 algemene dekkingsmiddelen. De fluctuaties ontstaan door de ontvangen middelen vanuit de Impulsgelden, Interbestuurlijk Programma Vitaal Platteland en regiodeal NIL.

Opwarming aarde grote gevolgen
De gevolgen van de opwarming van de aarde zijn volgens recente rapporten van het VN Klimaatpanel (IPCC) en KNMI eerder merkbaar, hebben een grotere impact en zullen frequenter plaats vinden dan tot nu toe gedacht. Het gaat o.a. om acute voedselonzekerheid, natuurbranden en overstromingen als gevolg van extreem weer.   
 
Hogere Europese en nationale klimaatdoelen
Europa kiest met de Europese Klimaatwet voor een hogere klimaatambitie: ten minste 55% reductie in 2030 en klimaatneutraliteit in 2050. Het Fit for 55%-pakket van de Europese Commissie bevat voorstellen om daar invulling aan te geven. De doorwerking daarvan voor Nederland is nu nog niet bekend, maar we verwachten dat dit tot een aanvullende reductieopgave in Nederland leiden. In het regeerakkoord wordt als ingezet op 55% C02 reductie in 2030. In het voorjaar van 2023 wordt bekend met welke maatregelen het kabinet dit wil bereiken. 

Energiekosten en energieonafhankelijkheid 
Sinds het najaar van 2021 zijn de energieprijzen sterk gestegen. De onzekerheid over het verloop van de oorlog in Oekraïne, de Europese sancties en de Russische gaslevering hebben tot een zeer gespannen energiemarkt geleid met extreem hoge energieprijzen. Europa wil daarom versneld onafhankelijk worden van Russische energie. 
 
De betaalbaarheid van energie voor huishoudens en bedrijven staat sterk onder druk. In samenwerking met gemeenten en het Energieteam Fryslan worden de acties uit het Energieprogramma gericht op energiebesparing daarom, met voorrang opgepakt.  
 
We zoeken ook een oplossing voor ons huidige aardgas contract. We zetten daarbij in op het gebruik van Friese duurzame energie. Dit past in ons streven om onafhankelijk en zelfvoorzienend te zijn. 
 
Regionale samenwerking energietransitie (RES)
Er is vanuit de RES partijen een brede behoefte om de samenwerking uit te bereiden en te bestendigen. Gezamenlijk bekijken we op welke uitvoeringsonderwerpen verder kan worden samengewerkt. De Taskforce energie-infrastructuur Fryslan (TEF) is een goed voorbeeld van die samenwerking. 
 
Problemen elektriciteitsnetwerk
Het energienetwerk is in toenemende mate een beperking en kan op verschillende plekken zowel het aanbod van duurzame energie als de vraag naar energie van bedrijven niet meer aan. De roep om meer provinciale regie groeit. Ook vanuit het Rijk worden verschillende programma’s opgericht om de knelpunten in de energienetwerken aan te pakken. Hierin wordt ook een belangrijke regierol voorzien voor de provincies. 
Daarnaast zien we dat met het verder op slot gaan van het elektriciteitsnetwerk innovatieve oplossingen voor de korte termijn noodzakelijk worden.

In 2020 werd er in Fryslân 6,7% minder energie verbruikt dan in 2010. In Nederland lag dit percentage op 9,6%.
In 2020 werd 13,9% van het energieverbruik in Fryslân hernieuwbaar opgewekt. Landelijk was dit 10,3%.

We werken aan de energietransitie via de 5 programmalijnen uit het Energieprogramma 2022-2025. Hierin zijn de volgende ambities geformuleerd:

• We stimuleren en faciliteren inwoners en lokale initiatieven
• We zetten in op een Fries plan voor energiebesparing
• We stimuleren de opwek van energie uit hernieuwbare bronnen 
• We bereiden ons voor op de warmtetransitie met een bijzondere aandacht voor de rol van aquathermie
• Samen met de netwerkbeheerder werken we aan een robuust energienetwerk.   

Taakvrijheid
Op het vlak van energietransitie is de provincie niet aan wettelijke kaders gebonden en heeft dus een grote mate van beleidsvrijheid. Er is sprake van een autonome taak.

Rolvrijheid
Afgezien van het meewerken aan een RES beschikken we als provincie over een grote mate van rolvrijheid in het invulling geven aan dit beleidsveld. Het voornaamste kwadrant waarin onze bezigheden zich afspelen is dat van de samenwerkende overheid: zonder samenwerking met andere overheden en maatschappelijke partijen is op dit thema weinig mogelijk. Onze rolvrijheid betekent dat we op dit punt de volledige set aan rollen van de overheidsparticipatietrap tot onze beschikking hebben: reguleren (waar wel en niet duurzame energieopwekking toestaan, bijvoorbeeld), regisseren (een spilfunctie in het netwerk spelen), stimuleren (onder ander via het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy maar ook door de voorbeeldfunctie van de provinciale organisatie te benutten), faciliteren (energiecoöperaties ondersteunen via Us Kooperaasje) en loslaten (als spiegelbeeld van onze regulerende functie: verboden en geboden opheffen waar deze in de weg zitten).
Alle instrumenten die bij bovenstaande rollen van toepassing zijn kunnen we in principe meer, minder of anders inzetten. 

Budgetvrijheid
Bij de structurele budgetten gaat het om de bijdrage aan het IPO voor de kerntaak duurzame ruimtelijke ontwikkeling.
Onder de overeenkomst bij de tijdelijke budgetten valt de Nieuwe Afsluitdijk onderdeel duurzame energie en programmakosten. Onder beleid belegd valt het budget gezondheidsmonitor Nij Hiddum-Houw. 
Er is budgetvrijheid bij de tijdelijke budgetten energieprogramma (€ 2,65 mln), taskforce elkenien grien team (€ 0,4 mln), burgerparticpatie windpark Fryslân (€ 0,3 mln), ontwikkelfaciliteit lokale energie initiatieven (€ 0,17 mln) en juridische ondersteuning windpark Fryslân (€ 0,1 mln). 
Van het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy is nu € 52 mln. belegd, hiermee is nog € 29 mln. aan revolverend budget incidenteel beschikbaar. Aangezien dit alleen revolverend ingezet kan worden is dit budget niet in bovenstaande grafieken opgenomen.

Toelichting

De afname naar 2023, wordt voornamelijk veroorzaakt door tijdelijke budgetten van De Nieuwe Afsluitdijk. De daling vanaf 2022 betreft het aflopen tijdelijke budgetten van DNA en de volledige besteding van het Ontwikkelbudget energieinitiatieven. Na 2022 bestaat de begroting enkel nog uit de budgetten Energieprogramma 2022-2025, Taskforce elkenien grien team en de IPO bijdrage duurzame ruimtelijke ontwikkeling. De IPO bijdrage loopt in 2026 door voor € 292.000.

Op 1 januari 2023 treedt de Omgevingswet naar verwachting in werking. De Omgevingswet staat voor een goede balans tussen het benutten en beschermen van de fysieke leefomgeving. Ook kan de provincie dankzij de Omgevingswet  met overzichtelijkere regels de leefomgeving meer in samenhang in richten, de besluitvorming versnellen en lokaal maatwerk realiseren De wet zelf is inmiddels al geruime tijd goedgekeurd. De uitvoering is gekoppeld aan een complex digitaal systeem. Dit wordt het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) genoemd. Per 1 januari 2023 is het vrijwel zeker dat nog niet alle onderdelen goed functioneren en dat in 2023 nog gewerkt moet worden aan verdere implementatie en uitbouw van het stelsel. Er was een oefentijd van 12 maanden nodig maar netto is er maar 6 weken beschikbaar. Hierdoor zullen vrijwel zeker problemen rond de uitvoering ontstaan.

De wet kent diverse nieuwe instrumenten met elk zijn eigen toepassing. Gemeenten hebben tot 2030 de tijd om de zaken rondom de omgevingsplannen en het instrumentarium op orde te brengen. Het zal voor de provincie ook nog de komende jaren personele inzet vergen om dit in goede banen te leiden. Ook de toepassing van de nieuwe instrumenten zoals programma's of projectbesluit zullen pas na 1 januari 2023 vorm krijgen. De integrale benadering vergt extra inspanning voor afstemming. 

Op 1 januari 2023 treedt de Omgevingswet naar verwachting in werking. De Omgevingswet staat voor een goede balans tussen het benutten en beschermen van de fysieke leefomgeving. Ook biedt de Omgevingswet de provincie de mogelijkheid om met overzichtelijkere regels de leefomgeving meer in samenhang in te richten de besluitvorming te versnellen en lokaal maatwerk te realiseren De wet zelf is inmiddels al geruime tijd goedgekeurd. De uitvoering is gekoppeld aan een complex digitaal systeem. Dit wordt het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) genoemd. Per 1 januari 2023 is het vrijwel zeker dat nog niet alle onderdelen goed functioneren en dat in 2023 nog gewerkt moet worden aan verdere implementatie en uitbouw van het stelsel. Er was een oefentijd van 12 maanden nodig maar netto is er maar 6 weken beschikbaar. Hierdoor is het vrijwel zeker dat er problemen rond de uitvoering zullen ontstaan.

De wet kent diverse nieuwe instrumenten met elk zijn eigen toepassing. Gemeenten hebben tot 2030 de tijd om de zaken rondom de omgevingsplannen op orde te brengen. Dat betekent dat voor de provincie ook nog de komende jaren personele inzet zal vergen om dit in goede banen te leiden. Ook de toepassing van de nieuwe instrumenten zoals programma's of projectbesluit zullen pas na 1 januari 2023 vorm krijgen. De integrale benadering vergt extra inspanning voor afstemming. Ook hoeven de gemeenten pas in 2030 al hun instrumenten op orde te hebben.

Taakvrijheid
In de nieuwe Omgevingswet worden de taken meer decentraal belegd dan voorheen. We kennen als provincie nog een aantal wettelijke taken onder de nieuwe wet. 
Dit zijn:

• Omgevingsvisie (PS)
• Omgevingsverordening met daarin omgevingswaarden (PS)
• Programma’s die nadere uitwerking geven van de door PS opgelegde doelen. (GS)Vergunning verlening Natura 2000, flora en fauna activiteiten, complexe milieubelastende activiteiten en ontgrondingen.
• Vergunningverlening op basis van de Omgevingsverordening zoals bij vaarwegen, wegen, stiltegebieden, waterwingebieden en grondwaterbeschermingsgebieden.

Bij vergunning verlening die meerdere activiteiten betreft kan een ander bestuursorgaan bevoegd gezag zijn. Veelal is dat de gemeente. In dat geval hebben GS vaak een advies- en instemmingsrecht. Hierbij adviseert GS  aan het bevoegd gezag over bovengenoemde activiteiten. Vervolgens stelt het bevoegd gezag een conceptbeschikking op die voor instemming aan GS wordt voorgelegd. 

Deze gevallen zijn wettelijk geregeld. Er is weinig taakvrijheid.

Rolvrijheid 
De nieuwe Omgevingswet beoogt duidelijk een andere rolverdeling als voorheen tussen de verschillende overheden en andere partijen in het ruimtelijke domein. De primaire overheid, ook op het ruimtelijk domein, is de gemeente. Daarnaast schrijft de wet voor dat we qua rol verschuiven van ‘nee, tenzij’ naar ‘ja, mits’ en meer participatie mogelijk maken. 
De nieuwe Omgevingswet dekt alle fysieke, voorheen losstaande, beleidsvelden af (als natuur, infrastructuur, landschap, milieu, water, enzovoorts). Over de rollen op die beleidsvelden is in het voorgaande al een en ander gezegd. We hebben het hier dan ook over de rol als ruimtelijke ordenaar in het algemeen, maar ook over de rol als bevoegd gezag voor ingrepen in de fysieke leefomgeving.
In onze nieuwe Omgevingsvisie zoeken we naar die nieuwe rolinvulling door zoveel mogelijk op doelen en zo min mogelijk op regels te sturen. Daarvoor hebben we principes benoemd van waaruit we willen werken; inhoudelijke principes en principes voor de manier van samenwerken. 

De invoering van de Omgevingswet zal een nieuwe werkwijze en cultuuromslag vergen: 

• Bij vergunningen zal het meer gaan om adviseren over wat mogelijk is dan focussen op wat niet mag. 
• De integraliteit die beoogd wordt met de Omgevingswet, net als het streven naar het functioneren ‘als één overheid’ van de diverse overheden zal tot een veel zwaarder aandeel van onze bezigheden als samenwerkende overheid leiden. Hierop hebben we al een voorschot genomen door onze samenwerking in De Friese Aanpak, waarin onder meer gezamenlijke bouwstenen voor de diverse omgevingsvisies tot stand zijn gekomen.
• Hoewel de Omgevingswet dus aangeeft in welke richting onze provinciale rollen zich zouden moeten ontwikkelen, is er nog veel vrijheid mogelijk in de precieze invulling daarvan, en de mate en radicaliteit waarin we meegaan in het streven naar 1 overheid, ja mits, participatie en integraliteit. Dit gaan we samen doen in de Friese aanpak.

Budgetvrijheid
Bij dit beleidsveld zijn geen beleidsbudgetten opgenomen in de begroting. Het budget voor de implementatie van de Omgevingswet is vanwege de aard van het budget opgenomen in programma 6 Bedrijfsvoering.

Toelichting

Het budget voor de implementatie van de Omgevingswet is vanwege de aard van het budget opgenomen in programma 6 Bedrijfsvoering.