Paragraaf 6. Grondbeleid

Binnen onze opgaven Natuurontwikkeling en Veenweide ligt reeds een aanzienlijke opgave rondom grondverwerving en grondruil. In 2022 dienden zich nieuwe opgaven rondom Stikstof, Natuer mei de Mienskip, Bossenstrategie, de Waddenkustversterking en de gebiedsontwikkeling Dongeradielen aan. Daarnaast is het Nationaal Programma Landelijk gebied in voorbereiding waar aan vanuit het Rijk aanzienlijk middelen zijn gekoppeld. Al deze nieuwe opgaven vragen een grote inspanning op het gebied van grondverwerving, bedrijfsverplaatsingen en grondfinanciering omdat deze nieuwe opgaven een aanzienlijke plus zijn op onze huidige verwervingsopgave zijn. Wij werken per project altijd vanuit een aankoopstrategieplan waarin het mandaat voor de te verwerven gronden en opstallen door Gedeputeerde Staten is vastgesteld. 

Daarnaast zien we dat de huidige grondinstrumenten onvoldoende aansluiten bij de complexiteit van onze opgaven in het landelijk gebied. De transitie naar natuurinclusief landbouw vraagt meer ruil- en compensatiegronden en onder andere nieuwe financieringsmogelijkheden. 

Het Didam-arrest van 2021 heeft invloed op onze verkoopopgave. Openbare verkoop is leidend principe mits wij een duidelijke relatie met onze provinciale doelen kunnen leggen. Wij zullen alle voorgenomen verkopen transparant publiceren zodat iedereen hier tijdig kennis van kan nemen. 

De Fryske Grûnbank
De Fryske Grûnbank is een samenwerking met de deelnemers uit de Landbouw, Fries particulier grondeigendom, Natuur, Natuurbeheer en overheden. De Grûnbank houdt zich in Fryslân breed bezig met de optimale inzet van gronden voor de opgaves van haar leden. Met als doel kennisontwikkeling en -uitwisseling en het optimaal benutten van kansen die zich voordoen om daarmee een bijdrage te leveren aan de totstandkoming van gebiedsprocessen. De Fryske Grûnbank kan hierin als adviseur naar de provincie optreden en mede adviseren hoe het krediet ten behoeve van de strategische grondvoorraad zo goed mogelijk kan worden ingezet. De dienst faciliteert haar partners om samen de Fryske grondpuzzel te kunnen leggen.

De Provinciale grondbank
In de provinciale grondbank zijn alle gronden opgenomen die bij de provincie in bezit zijn. Dit zijn gronden voor onze (vaar) wegen, gronden voor de aanleg van natuur, veenweide en infrastructuur, ruil- en restgronden. De Fryske Grûnbank kan ook mede adviseren hoe deze gronden worden ingezet. De provincie heeft ruim 15.000 ha grond, waarvan ruim 12.000 ha structureel bezit (wegen, meren, vaarwegen, etc.).

Strategische Grondvoorraad
Wij hebben grote opgaven ten aanzien van de landbouw, natuur, veenweide en stikstof. Voor deze opgaves maken we gebiedsgerichteplannen die al uitgewerkt of nog in voorbereiding zijn. Bij deze vraagstukken is de inzet van grond vaak één van de bepalende factoren. Bij de vaststelling van plannen wordt daarin ook het mandaat tot aankoop van gronden voor Gedeputeerde Staten opgenomen. Indien een plan nog in voorbereiding is dan is dit mandaat er nog niet, terwijl het wel wenselijk kan zijn om een strategische aankoop te doen. 

Er doen zich soms kansen voor die een bijdrage kunnen leveren aan bestaande of in voorbereiding zijnde plannen. Provinciale Staten heeft hiervoor een krediet van € 23,5 mln. beschikbaar gesteld om snel op deze kansen te kunnen inspringen. Deze kansen hebben zich sinds het beschikbaarstellen van het krediet zeker voorgedaan. Er is op dit ogenblik voor € 2,565 (sept 2022) aan strategische voorraad aangekocht. De aankopen zijn gedaan met een beheersbaar risicoprofiel omdat alleen courante gronden worden aangekocht. De risicoreserve van € 1,5 mln. is dan ook nog niet aangesproken. Daarnaast zijn er een aantal potentiële aankopen aangewezen waarover momenteel marktconsultatie plaatsvindt.

Rijksbeleid en recente ontwikkelingen op het gebied van natuur en stikstof ontwikkeling leiden tot de groeiende omvang van provinciale opgaves. Tegelijkertijd doen zich als gevolg van ontwikkelingen op de markt met enige regelmaat kansen voor die mogelijk passend zijn bij deze opgaves waarvoor de provincie komt te staan. De kans is reëel dat hiermee het budget dat beschikbaar is voor strategische grondaankopen, op enig moment ondanks het revolverende karakter uitgeput zal raken.

Totale grondopgave per programma

Te verwerven gronden
ha te verwerven	totaal te verwerven	verworven per 01-06-2022	nog te verwerven
programma 2	2.343	2.277	66
programma 3	4.457	2.486	1.971
programma 5	23	6	17
totaal	6.823	4.769	2.054
x € 1.000.000	totaal te verwerven	verworven per 01-06-2022	nog te verwerven
programma 2	143	140	3
programma 3	173	101	73
programma 5	1	0	1
totaal	317	241	76
Te verkopen gronden
ha te verkopen	totaal te verkopen	verkocht per 01-06-2022	nog te verkopen
programma 2	1.352	1.066	286
programma 3	4.097	426	3.671
programma 5	0	0	0
Totaal	5.449	1.492	3.957
x € 1.000.000	totaal te verkopen	verkocht per 01-06-2022	nog te verkopen
programma 2	55	43	12
programma 3	78	31	47
programma 5	0	0	0
Totaal	133	74	59
- toelichting over de programma's is verder in de paragraaf grondbeleid opgenomen
- binnen programma 2 hebben een aantal mutaties plaatsgevonden om er een aantal nieuwe    infraprojecten in de begroting zijn opgenomen

Programma 2 – Infrastructuur

De Haak, De Centrale As, N381 en Knooppunt Joure is gerealiseerd en de auto’s rijden over de weg echter nog niet alle werkzaamheden zijn afgerond. Zeker voor De Centrale As ligt er nog een grote opgave om de veelheid van percelen bij de juiste eigenaren te krijgen (o.a. andere overheden) en de laatste afspraken met diverse grondeigenaren af te ronden. Voor de N381 en Knooppunt Joure is de afronding bijna bereikt. Tevens ligt er nog een behoorlijke verkoopopgave vanuit deze projecten. Hierbij wordt wel een relatie gelegd met onze nieuwe opgaven waarin juist weer een behoefte naar (ruil)gronden is. 

De projecten N354 Snitserdyk, N359 3 tunnels Wommels-Bolsward, N358 De Skieding en N358 Uterwei komen in de volgende fase. De grondverwerving voor deze projecten is afgerond en met 3 eigenaren rondom De Skieding en Uterwei zijn wij in de laatste fase van minnelijke verwerving voordat de onteigening definitief wordt. 

Programma 3 – Omgeving
Binnen programma 3 worden via diverse gebiedsprocessen diverse verwervingen uitgevoerd. De belangrijkste opgave ligt de Natuurontwikkeling binnen het Natuur Netwerk Nederland en het Veenweide gebied. 

Voor de natuurontwikkeling werken wij via vrijwillige verwerving in de de gebieden De Mieden, Beekdal-Line en Kongingsdiep. Op korte termijn zal in opdracht van Natuer mei de Mienskip daar Burgumermar-De Leijen aan worden toegevoegd. Het gebiedsplan hiervoor is in voorbereiding en zal het eerste gebied zijn dat vanuit de samenwerking in Natuer mei de Mienskip wordt opgestart. 

In dat kader is medio 2021 een besluit genomen om een heel aantal kansen binnen prioriteit 3 en 4 te gaan benutten en de financiën daarvoor beschikbaar te stellen. De aangekochte percelen buiten het NNN, de ruilgronden, die niet inzetbaar zijn voor uitruil met NNN gronden worden verkocht of ingezet voor andere doelen. De doelstelling is om de NNN gronden die zijn ingericht aan een eindbeheerder worden verkocht. 

Uitgaande van inzet op de verwerving/realisatie van de NNN gronden met prioriteit 1, 2, het plan “Mieden op zijn mooist” en de kansen binnen prioriteit 3 en 4 wordt de realisatie van 130 hectare begroot (dit betreft SKNL afwaardering en verwerving). De verkoop van ingerichte natuurgronden wordt begroot op 150 hectare per jaar, waarvan de verkoop van ingerichte natuur binnen Oude Willem en Twijzelermieden wordt voorbereid. Hemrikkerscharren is recent ter koop aangeboden maar heeft nog niet tot de verkoop geleid. 

De andere grote opgave in programma 3 is Veenweide. Binnen de aangewezen gebieden Hegewarren en Aldeboarn De Deelen vinden een aantal aankopen plaats. Tevens vinden er verkenningen plaats voor het gebied Idzergea. 

Doelstelling voor Hegewarren is dat alle eigenaren worden opgekocht of verplaatst zodat zij ergens anders hun toekomst kunnen voortzetten. Wij werken binnen de kaders van het door Gedeputeerde Staten vastgestelde aankoopstrategieplan. Vooruit lopend op het gebiedsplan Aldeboarn De Deelen wordt door de ingestelde gebieds- en grondcommissies reeds aankopen gedaan en wordt er gewerkt aan een grondpot die later in het gebiedsproces kan worden ingezet. 

De stikstofopgave in Fryslân is groot maar heeft zich vooralsnog alleen vertaald in een 1^e opkoopregeling gefinancierd met middelen die het Rijk beschikbaar heeft gesteld. De 2^e en 3^e tranche van deze regeling zijn in 2022 gestart. Het is in 2023 wachten op de uitwerking van het Nationaal Programma Landelijk gebied wat mogelijk zal leiden tot de opkoop, verplaatsing van bedrijven of in compensatie van grond, waardoor o.a. natuurinclusieve landbouw verder gestimuleerd kan worden. 

Programma 5 – Mienskip
Het terpenproject is een doorlopend project en een samenwerking tussen provincie en rijk. In totaal willen wij graag 23 hectare terpengrond verwerven. 3 terpen zijn reeds in ons bezit en vanuit de wettelijke ruilverkaveling Franekeradeel-Harlingen zijn daar recent 3 terpen aan toegevoegd. Er wordt nu onderzocht wat met flankerend beleid (kwalitatieve verplichting of verpachting onder beperkingen) nog aanvullend kan worden bereikt om de archeologische waarden van de terppercelen naar de toekomst toe beter te beschermen.

Overig vastgoedbezit

De provincie heeft ruim 12.000 ha structureel bezit, waarvan het grootste deel bestemd is voor (vaar)wegen en de friese meren. Daarnaast hebben wij diverse eigendommen die wij zelf gebruiken of verhuren. Het gaat bijvoorbeeld om:

• Brug- en sluiswachterswoningen
• Huisvesting (steunpunten) voor weg- en waterbeheer door de hele provincie
• Verhuur van oeverstroken, ligplaatsen voor recreatie arken, steigers
• Tijdelijk verworven gronden die wij verpachten
• Een aantal busstations
• Het Afsluitdijk Waddencenter 
• Diverse gronddepots
  
  

Daarnaast zijn wij actief met de verkoop van restpercelen die onder het overige vastgoedbezit vallen. Deze worden eerst aan andere overheden aangeboden, voordat zij in de openbare verkoop gaan.

Het project oneigenlijk gebruik provinciale eigendommen heeft een looptijd tot en met 2024. Diverse particulieren en bedrijven gebruiken stukjes van ons water en grond zonder dat hiervoor een passende vergoeding wordt betaald. Dit project heeft door de corona maatregelen en beperkt beschikbare capaciteit in 2022 wel enige vertraging opgelopen die wij verwachten de komende 2 jaar weer in te kunnen lopen. 

De agrarische grondprijs is onze provincie stijgt nog steeds. Dit betekent dat de verwerving van benodigde gronden duurder wordt, maar dat ons huidig grondbezit over het algemeen meer waard is geworden. Wij achten de risico’s op basis van deze ontwikkelingen beperkt. 

Eventuele afwaarderingen voor natuur, stikstof of veenweide opgaven worden vanuit deze opgaven bekostigd. Deze afwaarderingen of het leggen van kwalitatieve verplichten zijn alleen mogelijk indien er ook daadwerkelijk budgetten voor gereserveerd zijn.