Beleidsprogramma 5: Mienskip

Op dit moment waarderen Friezen de leefbaarheid in hun omgeving als hoog en wordt een brede welvaart ervaren. Onze ambitie is dit zo te houden. We willen dat initiatiefnemers in wijken en dorpen gesteund worden om nieuwe ontwikkelingen met vertrouwen in de eigen kracht tegemoet te treden en zich in te zetten voor toekomstbestendige wijken en dorpen. We willen initiatiefnemers de ruimte geven om zelf invulling te geven aan leefbaarheid. Daar waar nodig treden we op als kennismakelaar en facilitator of, als het algemeen belang daar om vraagt, als regisseur. Dat is wat we willen bereiken met ons beleid zoals vastgelegd in de beleidsbrief Leefberens met daarin de verschillende actielijnen. 

De provincie Fryslân heeft te maken met demografische veranderingen. Er komen meer ouderen, minder jongeren en daarnaast krimpt de bevolking. Deze ontwikkelingen hebben gevolgen voor de leefbaarheid. Wij zien een rol voor onszelf om de effecten van deze ontwikkeling op de leefbaarheid in goede banen te leiden. We stemmen zowel met de regio's binnen de provincie, als met de andere krimpprovincies af om de demografische transitie te begeleiden. 

We blijven aandacht houden voor de hoge waardering voor de ervaren leefbaarheid van onze inwoners. Daarnaast ambiëren wij een toekomstbestendig en bereikbaar voorzieningenniveau. Ook streven we naar een woningvoorraad van hoge kwaliteit die ook op toekomstige behoeften aansluit. Wij zien dit als een gedeelde opgave van maatschappelijke instanties, verenigingen, inwoners en overheden die in samenhang en in samenwerking moet worden opgepakt. Daarom zet de provincie in op samenwerken in een netwerk met medeoverheden, maatschappelijke partijen en het bedrijfsleven. Regionaal worden/ zijn er samen met gemeenten en Wetterskip uitvoerings-/gebiedsprogramma’s ontwikkeld. De paragraaf Samenwerkingsverbanden bevat nadere informatie over de inhoud van de regionale samenwerking per regio en de regiodeals. 

Een goede woning en een plezierige leefomgeving dragen bij aan de brede welvaart. Met de Uitvoeringsagenda Wonen 2021-2023 willen we werken aan een toekomstbestendige woningvoorraad en aantrekkelijke leefomgeving voor alle Friezen – nu en in de toekomst. 
We willen goed voorbereid zijn op demografische ontwikkelingen. Eerst zal het aantal huishoudens in Fryslân nog groeien. Maar als er krimp van het aantal huishoudens komt, willen we voorkomen dat dorpen en wijken verloederen. 
 
Vanuit onze wettelijke rol maken we meerjarige woningbouwafspraken met gemeenten in regioverband en zien we toe op een goede ruimtelijke inpassing van nieuwbouw. Daarnaast willen we ook anderen, waaronder gemeenten, stimuleren en faciliteren om nieuwbouw te versnellen en om te werken aan een toekomstbestendige woningvoorraad. Een woningvoorraad die energiezuinig is, passend is voor de vergrijzende bevolking en ruimte biedt aan starters. 
 
We willen bijdragen aan zorgvuldig ruimtegebruik. Bijvoorbeeld door ervoor te zorgen dat er een goede herbestemming komt van leegstaande gebouwen en flexibele huisvesting voor tijdelijke vraag.

De provincie zet er op in om de sterke sociale structuren, de sociale gelijkheid en de leefbaarheid verder te stimuleren, als bijdrage aan de brede welvaart die Fryslân nastreeft.  De rol van de provincie in het sociale domein is met de decentralisatie naar gemeenten (WMO, Jeugdzorg) aanmerkelijk veranderd. De provincie speelt een faciliterende rol. We brengen partijen bij elkaar en faciliteren overleg, zoals bijvoorbeeld in de bestuurstafel Seker en Sûn. Daar brengen we in beeld welke actuele en toekomstige vraagstukken er zijn op het gebied van zorg en welzijn en welke provinciale programma’s hier een antwoord op bieden. Op basis van gesignaleerde witte vlekken brengen we partijen bij elkaar om nieuwe initiatieven te ontwikkelen. Daarnaast spelen we een stimulerende rol op het gebied van preventie, inclusie en het bestrijden van discriminatie en eenzaamheid.  Door middel van projectsubsidies en het fonds ‘Lok op ien’ zorgen wij dat er projecten uitgevoerd worden op dit terrein.
 
Samen met inwoners en ondernemers verkennen we de mogelijkheden of elementen uit de zogenaamde 'Blue zones' (gebieden waarvan de bevolking een specifieke levensstijl en leefomgeving deelt en waar de mensen meetbaar langer leven) toe te passen zijn in Fryslân. Daarbij onderzoeken we welke elementen uit de in de provincie ontstane bloeizones behulpzaam zijn bij het oplossen van gesignaleerde knelpunten als ongezonde leefstijl, onvrede over sociale relaties, een toename aan chronische aandoeningen en een toename in het aantal huisartsenbezoeken. Het door de provincie gefinancierde project Bloeizone Fryslân is onlosmakelijk verbonden met de Friese Preventie Aanpak, waarin GGD, gemeenten, zorgaanbieders, zorgverzekeraar, welzijnsorganisaties en kennisinstituten samenwerken om de stijging van leefstijl gerelateerde ziektes onder de Friese bevolking tegen te gaan en te zorgen dat Friese burgers gezond oud kunnen worden. In het kader van deze aanpak wordt er provinciebreed ingezet op preventie, wordt er geleerd van successen en wordt er gezamenlijk gezocht naar oplossingen voor knelpunten zoals het ontwikkelen van integraal preventiebeleid en het oplossen van knelpunten in de financieren van preventie. De provincie trekt samen met bovengenoemde partijen in deze Friese Preventie Aanpak op, om te investeren in de leefbaarheid en brede welvaart van de inwoners van Fryslân.
 
Tot slot spelen we in op maatschappelijke urgenties en de actualiteit, zoals de gevolgen van de Coronacrisis. Vanuit sociaal beleid geven we invulling aan een aantal onderwerpen uit het tweede herstelpakket No en Moarn. We zetten in op het versterken van sociale cohesie, het tegen gaan van eenzaamheid en bouwen aan ons bestuurlijke netwerk en aan stevige vrijwilligersstructuren.

Ons sportbeleid is vastgelegd in de Beleidsbrief Sport 2021-2024: Altyd Priis, en omvat Friese sporten, breedtesport, talentontwikkeling en topsport. We willen bereiken dat ieder die dat wil de mogelijkheid heeft om te gaan bewegen en te sporten. We streven een veilig sportklimaat na: ongeacht opvattingen en afkomst moet iedereen zich welkom voelen om mee te doen met sporten/bewegen, al of niet in verenigingsvorm. 
We willen Fryske Sporten op de kaart blijven zetten, en laten de Friese jeugd via het project ‘Fryske Sport yn dyn Klasse’ kennismaken met de vier officiële Fryske Sporten (keatsen, fierljeppen, Frysk damjen en skûtsjesile) en veel andere sporten die in Fryslân mogelijk zijn. Het (school)schaatsen wordt extra ondersteund via het project’ IIs foar Fryslân’ van Sport Fryslân.

De breedtesport stimuleren we door middel van het kennis- en expertisecentrum Sport Fryslân en het subsidiëren van (grootschalige) sportevenementen. We willen Fryslân promoten als (inter)nationale sportprovincie, met over enige jaren als mogelijk resultaat de start van een internationaal sportevenement in Fryslân, zoals de Giro d'Italia.

Via een samenwerking met Sport Fryslân wordt stevig ingezet op een veilig sportklimaat (inclusie): iedereen in Fryslân moet zich welkom en veilig voelen om te gaan sporten en bewegen, van de recreant tot de talentvolle sporter op topsportniveau. Hiervoor wordt een provinciaal fonds inclusie sport in het leven geroepen, waarbij ingezet wordt op het stimuleren van een brede toegankelijkheid van sporten. Ook betaalbaarheid van sporten krijgt, via Sport Fryslân, onze aandacht.
Daarnaast leveren we vanuit de investeringsagenda Drachten-Heerenveen een bijdrage aan de nieuwbouw van zwembad De Welle in Drachten. Dat zwembad heeft een belangrijke functie als regionale voorziening voor zwemlessen, leerling zwemmen, zwemverenigingen en recreatie in de noordelijke regio, in de breedtevoorziening, maar ook voor topsportbeoefening als regionaal trainingscentrum met 50 meter bad. 
Onze inspanningen op het gebied van talentontwikkeling en topsport staan met name in relatie tot Thialf, Topsport Noord en het Team NL Center Noord (voorheen CTO). Voor onze inzet rond Thialf verwijzen we naar de paragraaf Grote Projecten. 

Toelichting ambitie 6 algemeen: op 10 november 2021 is een motie aangenomen om te onderzoeken of er ontbrekende functies zijn in de beeldende kunstsector en zo ja deze te herstellen uit het provinciale corona herstelpakket. Het externe advies beschrijft en bevestigt dat er een hiaat is ontstaan en er ontbrekende functies zijn. Op basis van de contouren van de aangedragen oplossing is een bedrag van circa € 220.000 voor de periode t/m 2024, de duur van de beleidsnota Nij Poadium, nodig om dit te herstellen. Met bijgevoegde begrotingswijziging wordt een voorstel gedaan om dit te financieren conform de dekking in de motie. 

Wij zien ons erfgoed als gestolde, waardevolle cultuur met een geschiedenis. Ons erfgoed bepaalt in hoge mate onze identiteit, de kwaliteit van onze leefomgeving en is een rijke inspiratiebron voor kunst en cultuur. Erfgoed draagt zo bij aan brede welvaart. Ons Erfgoedbeleid voor de periode 2020-2024 is vastgelegd in de programmalijnen uit de beleidsnota Nij Poadium. 

De komende jaren investeren we in een stevige infrastructuur voor behoud, maar ook de ontwikkeling van ons (cultureel) erfgoed en het vergroten van de zichtbaarheid. We willen het Ferhaal fan Fryslân borgen en vertellen. 

Daarnaast koppelen we de waarde van ons rijke erfgoed aan nieuwe ontwikkelingen, zoals de energietransitie, de groei van het cultuurtoerisme en krimp. We zoeken o.a. naar andere vernieuwende vormen van gebruik van leegstaande kerken en boerderijen.  

Naast onze wettelijke adviestaken, vastgelegd in Erfgoedwet, de Wet op de Ruimtelijke Ordening en vanaf 1 juli 2022 in de Omgevingswet, zetten we in op een goede samenwerking met gemeenten, erfgoedinstellingen en vrijwilligersorganisaties in het Friese erfgoedveld en werken we samen met het Rijk binnen de Erfgoeddeal.  

Het doel van het Friese taalbeleid is dat het gebruik van de Friese taal, inclusief de steektalen, natuurlijk en vanzelfsprekend is en blijft, zowel in ons onderwijs, het openbare leven als in onze vrije tijd. Een sterk taalbeleid draagt bij aan Brede Welvaart; een fijne leefomgeving waar de eigen taal kan worden gebruikt en doorgegeven aan volgende generaties. 2022 is het tweede jaar van ons taalbeleid voor de periode 2021-2024, zoals vastgelegd in de drie programmalijnen uit de beleidsnota Nij Poadium. Voor het onderwijs werken wij toe naar een rijk taalaanbod op school waarin alle leerlingen (van peuter tot promovendus) optimaal Fries kunnen leren en waardoor de onderwijskwaliteit van het vak Fries toeneemt. We willen dat het Fries overal te zien en te horen is in het straatbeeld en het openbare leven, ook in formele zin. 

Op grond van de Bestjoersôfspraak Fryske taal en kultuer (BFTK 2019-2023) heeft de provincie Fryslân de rol van Taalskipper. Als Taalskipper zorgt de provincie in overleg met het Rijk voor heldere aansturing, ambitie en samenwerking in het Friese taaldossier in de provincie Fryslân. Daarnaast financieren wij diverse taal(onderwijs)instellingen om ons beleid uit te voeren. We vergen deze instellingen om meer en beter samen te werken om zo te komen tot een beter op elkaar en de beleidsdoelen aansluitende taal(onderwijs)infrastructuur. 

Als provincie geven wij als Friestalig bestuursorgaan het goede voorbeeld door altijd in het eerste contact met Friezen in onze provincie het Fries te gebruiken.