Beleidsprogramma 1: Bestuur

We willen bereiken dat Provinciale Staten als geheel en de Statenleden individueel in staat zijn om hun kaderstellende, controlerende en volksvertegenwoordigende rol zo goed mogelijk uit kunnen voeren. De Statengriffie ondersteunt, adviseert en informeert Provinciale Staten hierbij. 

We willen de drempel tussen Provinciale Staten en de inwoners van Fryslân verlagen en zorgen dat het werk van Provinciale Staten meer bekendheid krijgt Fryslân.

We streven naar een evenwichtig samenspel tussen PS en GS waarbij de griffie en de ambtelijke organisatie (met respect voor elkaars rollen) Provinciale Staten optimaal bedienen.

Een effectief en efficiënt functionerend college van Gedeputeerde Staten.

In zijn rol als rijksorgaan heeft de Commissaris van de Koning (CdK) verschillende taken namens het Rijk. Deze zijn uitgewerkt in een ambtsinstructie. Wij zorgen ervoor dat hij deze rijkstaken goed kan uitvoeren. 

Naast deze rijkstaken heeft de Commissaris van de Koning een belangrijke rol als boegbeeld en voorzitter van het provinciale bestuur.

Kwaliteit provinciaal bestuur
Als (provinciale) overheid willen we een goed functionerende bestuurslaag zijn. Dat zit om te beginnen in een aantal bijna ‘eeuwige’ waarden: betrouwbaarheid, rechtmatigheid, onpartijdigheid. Die streven we onder andere na in de manier waarop we samenwerken en opereren ten aanzien van besluitvorming en de behandeling van bezwaren daartegen. 
Nederland staat de aankomende kabinetsperiode voor majeure maatschappelijke opgaven (zoals energietransitie, woningbouw, klimaatadaptatie, veenweide-aanpak), die bestuurlijke grenzen overstijgen, en waar het kabinet samen met de decentrale overheden in moet optrekken. Dit zijn vraagstukken die ‘in de regio’ hun gebiedsspecifieke beslag moeten krijgen. Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen hebben ieder hun eigen taken en verantwoordelijkheden, maar een effectieve aanpak van dit soort vraagstukken vereist bestuurlijke samenwerking over de grenzen heen. Juist als middenbestuur weet de provincie dat het draait om het verbinden van de juiste partijen op verschillende schaalniveaus. Wij willen ons inspannen om de bestaande overheidssamenwerking te optimaliseren en ons in Fryslân verder ‘als één overheid’ te organiseren.

Rol en positie
Kwalitatief goed bestuur houdt ook het vermogen tot vernieuwing en aanpassing in. De maatschappij verandert, en onze rol zou daarmee ook moeten veranderen. Ook willen we ‘ontregelen’: bureaucratie en overbodige regels verminderen of minimaal vereenvoudigen. Omdat iedere opgave een eigen schaal kent, is ten slotte van belang dat de provincie hier flexibel mee kan omgaan, zowel zelf als in samenwerking met partners. 
Samen met onze mede-overheden zullen we een verdere bijdrage leveren aan het maatschappelijk en economisch herstel na de covid-19 crisis. In IPO-verband hebben we samen met de beide andere koepelorganisaties Unie van Waterschappen (UvW) en Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) een gemeenschappelijke agenda voor de aankomende kabinetsperiode opgesteld (als opvolger van het Interbestuurlijk Programma (IBP)): binnen het kabinetsaanbod “Krachtig groen herstel van Nederland” kunnen de provincies - democratisch gelegitimeerd, regionaal, samenhangend - bijdragen aan een effectieve aanpak.

Kwaliteit openbaar bestuur
In recente adviezen van gezaghebbende instanties zoals de Raad voor het Openbaar Bestuur (“Rol nemen, ruimte geven”, “Rust-Reinheid-Regelmaat”, “Droomland of niemandsland. Uitgangspunten voor het besturen van regio’s” en de Raad van State (“Voorlichting over interbestuurlijke verhoudingen”) wordt aandacht besteed aan de noodzaak om in de regio de uitvoeringskracht van de gezamenlijke overheden te borgen en te maximaliseren. Tegelijk blijkt ook dat die samenwerking in de praktijk nog niet zo gemakkelijk te realiseren is, zo is ook vastgesteld door de commissie Ter Haar (Studiegroep Interbestuurlijke en Financiële Verhoudingen, “Als één overheid slagvaardig de toekomst tegemoet”). 

Naast de verantwoordelijkheid voor ons eigen functioneren als bestuur heeft de provincie als kerntaak toe te zien op de kwaliteit van het Friese lokaal bestuur. Het doel daarbij is het bevorderen van duurzaam financieel gezonde en bestuurskrachtige Friese gemeenten. Met name de financiële positie van de Friese gemeenten staat op dit moment door de tekorten binnen het sociaal domein onder druk. Gemeenten worden bovendien geconfronteerd met de economische en sociale gevolgen van de coronacrisis. Van welke aard en hoe groot de omvang van de financiële gevolgen zijn, is nog niet met zekerheid vast te stellen. Wel is duidelijk dat dit nog gedurende langere tijd merkbaar zal zijn. Daarnaast zal de komende periode ook een bredere discussie over de gemeentefinanciën plaatsvinden, zoals bijvoorbeeld over de herijking van het gemeentefonds waarvoor nu een herzien voorstel ter advisering voorligt bij de Raad voor Openbaar Bestuur (ROB) . Deze ontwikkelingen hebben een enorme impact op de toekomstige financiële situatie van de gemeenten en daarmee ook op de lokale bestuurskracht van de Friese gemeenten. De provincie zal waar mogelijk ook een rol spelen in deze discussie. Het is van belang om de goede contacten met de gemeenten te onderhouden en hen te ondersteunen waar mogelijk.

In eerste instantie zijn gemeenten zelf verantwoordelijk voor hun bestuurskwaliteit. Waar mogelijk willen we ook kijken waar we gezamenlijk met gemeenten tot modernisering van het Friese bestuur kunnen komen. Binnen deze kerntaak valt ook het bevorderen van de bestuurlijke integriteit en weerbaarheid. Hiertoe willen wij de bewustwording van de risico’s van ondermijnende criminaliteit ten aanzien van het Friese openbaar bestuur als geheel vergroten.
In het Interbestuurlijk programma hebben Rijk, IPO en VNG afgesproken dat samengewerkt wordt aan vernieuwing van het interbestuurlijk en financieel toezicht, zodat het toezicht zo effectief mogelijk is en past bij een gezamenlijke aanpak van maatschappelijke opgaven.

Vernieuwing van het bestuur in Fryslân
Zoals we al aangaven valt onder goed besturen ook het vermogen tot vernieuwing en aanpassing. In 2020 brachten we een discussienotitie bestuurlijke vernieuwing uit om in Fryslân breed de discussie aan te gaan waar besturen en vooral daarin samenwerken in Fryslân heen zouden moeten gaan. Een begin met de discussie daarover maakten we al in de tweede helft van 2020 maar willen we doortrekken in 2022 naar concrete initiatieven en maatregelen. Ook gaven we onze visie op regionale samenwerking weer in de startnotitie regionale samenwerking en de manier waarop we beter met maatschappelijke initiatieven willen omgaan in de beleidsbrief Grote integrale maatschappelijke initiatieven die op moment van schrijven onderweg zijn naar Provinciale Staten voor behandeling.

Het is van belang dat de schaal waarop nieuwe maatschappelijke vraagstukken zich manifesteren goed aansluit bij de schaal van beleidsontwikkeling en -uitvoering. Iedere opgave kent in feite een andere schaal en de provincie is niet altijd de enige (overheids)partij die betrokken is bij het formuleren van een aanpak voor een dergelijke opgave. Daarom is het belangrijk dat de provincie hierop kan inspelen en hier in haar samenwerking flexibel mee kan omgaan (responsiviteit en adaptiviteit). Wij kiezen hierbij voor een rolinvulling die past bij een specifieke opgave en die past bij onze (wettelijke) taken, rollen en kwaliteiten.

De decentrale overheden in Fryslân staan voor grote maatschappelijke opgaven, van het investeren in leefbaarheid tot klimaatadaptatie tot een sterke economie en werkgelegenheid. Met de complexiteit van de opgaven neemt het belang van samenwerking in de regio - tussen gemeenten, Wetterskip Fryslân en de provincie én met maatschappelijke en economische partners - bij de totstandkoming van publieke waarde toe. De uitkomsten van een lopend onderzoek naar Fryslân als ‘Bestuurlijk Regionaal Ecosysteem’ (BRE) worden in het najaar van 2021 opgeleverd, waarna wij in 2022 - samen met onze bestuurlijke en maatschappelijke partners - aan de slag gaan met de implementatie van de aanbevelingen over hoe de samenwerking binnen het bestuurlijke ecosysteem in Fryslân zinvol versterkt kan worden.

Bij de aanpak van maatschappelijke vraagstukken is de provincie gericht op samenwerking met andere, al dan niet bestuurlijke, partijen. Samenwerken doen we met gemeenten en wetterskip in regiodeals en samenwerkings- /streekagenda’s, waarbij de opgaven van de regio centraal staan.  Voorbeelden hiervoor zijn leefbaarheid, landschap en economie. We zetten deze regionale samenwerking voort met de stuurgroepen in de vijf regio’s en bieden daarin meer ruimte voor maatwerk per gebied. Dit betreft zowel de inhoud, financiële verdeelsleutel en organisatie. In de meeste regio’s spelen “gebiedseigen” thema’s. Thema’s waar alle partijen belang bij hebben en die wij de komende jaren gezamenlijk willen oppakken.

De bestuurlijke overleggen tussen de provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân, Vereniging van Friese Gemeenten (VFG) en de gemeente Leeuwarden ter bevordering van de Friese samenwerking van overheden worden ook in 2022 voortgezet. Naast het afstemmen van actuele zaken, de Friese bestuurdersdag en het bevorderen van ‘horizontaal besturen’, worden ook de laatste ontwikkelingen besproken wat betreft bestuurlijke samenwerking (o.a. omgevingsvisie, regionale energiestrategie, sociaal domein, gemeenschappelijke regelingen) evenals samenwerking in bedrijfsvoering (o.a. lokale belastingen, digitale agenda, Fryske Flekspool).

Internationaal zoeken we de samenwerking op Europese programma’s en interprovinciaal werken we samen binnen het IPO op verschillende beleidsthema’s zoals bijvoorbeeld Stikstof en de aanpak van de Coronacrisis. In SNN-verband werken we met de drie noordelijke provincies vooral samen op de economische thema’s. We kennen verder het bestuurlijk arrangement met Zeeland en het ministerie van BZK, het bestuurlijk overleg Friese samenwerking van overheden en tot slot werken we ook samen met allerlei partijen via onze lobby-activiteiten in Den Haag en Brussel. Vanwege zowel maatschappelijke ontwikkelingen als wettelijke verplichtingen leggen we u in 2022 deels gezamenlijk met andere overheden ontwikkeld participatiebeleid voor. 

Medio 2021 hebben GS en het Dagelijks Bestuur van het Wetterskip Fryslân afgesproken om de samenwerking verder te verbeteren. De basis hiervoor wordt gevormd door de aanbevelingen vanuit het adviesrapport, dat beide besturen hiertoe hebben laten opstellen. In 2022 werken we verder aan de opvolging van deze aanbevelingen. Beide besturen committeren zich aan dit traject, in het besef dat we als overheden ten dienste staan van de Fryske mienskip, inwoners, bedrijven, gasten, en ook natuur, landschap, lucht en water. Het belang van Fryslân staat voorop.